Władza ludowa w gminie Oleszno

Powojenna gmina Oleszno, podobnie jak w okresie przedwojennym, znalazła się w granicach administracyjnych powiatu włoszczowskiego, w którego skład wchodziło 190 sołectw, 8 gmin oraz 3 miasta: Włoszczowa, Koniecpol, Szczekociny. Administrował nim Aleksander Chachaj, który w podarku od Oleszna otrzymał czarnego mercedesa. W pierwszych powojennych latach skupiono się na odbudowie zniszczeń wojennych.

Istotnym wydarzeniem politycznym było referendum z dnia 30 czerwca 1946 roku. Za jego przebieg w Olesznie był odpowiedzialny Jan Skrobisz, w Świdnie - J. Siedlecki, w Lasocinie - Bolesław Stawowczyk. W Olesznie wzięło w nim udział 1098 osób. Według źródeł PPR w powiecie włoszczowskim 30% wyborców było przeciwko zniesieniu senatu, 20% przeciwko reformie rolnej i nacjonalizacji przemysłu. Oczywiście, wyniki te zostały sfałszowane. Dla porównania, według opozycyjnego PSL, na terenie całego kraju na pierwsze pytanie w referendum odpowiedziało "TAK" tylko 15% głosujących, na pytanie drugie - 32%, a na trzecie - 45%. 

Słabe poparcie od mieszkańców gminy Oleszno uzyskała PPR w wyborach do sejmu w dniu 19 stycznia 1947 roku. Głosowano przede wszystkim na listę PSL. Niestety i tym razem komisje wyborcze złożone były wyłącznie z działaczy PPR, co znalazło odzwierciedlenie w wynikach tych wyborów. Podobnie było w całej Polsce: PPR, PPS, SL i SD, według oficjalnych wyników, zdobyły ponad 80% głosów, a PSL niewiele ponad 10%. Zupełnie inne wyniki podawane są przez badaczy historycznych tego okresu - według nich bezsprzecznym zwycięzcą tych wyborów było Polskie Stronnictwo Ludowe. Jeszcze gorzej było podczas wyborów w dniu 26 października 1952 roku, które odbyły się w atmosferze zastraszania i karania wszelkich przejawów protestu. Dzięki temu wybory stały się zwycięstwem PPR.

W takich okolicznościach szybko następował proces umacniania władzy demokracji ludowej. Na czele Gminnej Rady Narodowej w Olesznie stanęli: Stefan Kowalski, Michał Przepióra i Henryk Brymerski. Funkcję wójta sprawował Józef Siedlecki, a komendantem posterunku MO był Jan Nocoń. Gminnym sekretarzem PPR był Władysław Kutela, a jednym z jego współpracowników Jan Pawłowski - propagandysta i agitator. Organizowano manifestacje, wiece, uprawiano stale propagandę, starając się pozyskać poparcie społeczeństwa. Pomimo tego w 1947 r. PPR w gminie Oleszno nie cieszyła się zbyt dużą popularnością. Na 11 sołectw tylko w trzech istniały Podstawowe Organizacje Partyjne, które, według ówczesnych sprawozdań, a jest to mało prawdopodobne, skupiały 115 członków i kandydatów. Jednak nadal w tym okresie można było usłyszeć od mieszkańców Oleszna, że lepiej jest chodzić do kościoła niż na zebrania partyjne. 

W grudniu 1948 roku doszło do zjednoczenia PPS z PPR i powstania Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od tej chwili władza komunistów w Polsce jeszcze bardziej się umocniła. Wzorem Warszawy również w Olesznie zorganizowano w dniu 29 grudnia 1948 roku zebranie zjednoczeniowe, na którym dokonano wyboru nowych sekretarzy KG PZPR. Rok później pierwszą rocznicę zjednoczenia zorganizowano w budynku szkolnym w Olesznie, z udziałem uczniów, którzy musieli złożyć zobowiązanie, że będą żyli w duchu Marksa i Lenina i zapiszą się do ZMP.

Szkoła w nowej rzeczywistości

Od 01 września 1945 roku ujednolicono funkcjonowanie szkół na terenie państwa polskiego. Położono kres trójstopniowości szkół wiejskich, wprowadzając 7-klasowe szkoły podstawowe, z klasami jednorocznymi i z jednakowym programem nauczania. W 1948 r. władze państwowe zrezygnowały z upowszechniania planowanej 8-klasowej szkoły podstawowej, chociaż kilka miesięcy wcześniej ukazały się drukiem programy nauki dla 8-klasowej szkoły powszechnej.

Przypomnijmy, że szkoła w Olesznie taki stopień organizacyjny miała już przed wojną - w 1933 roku opuścili ją pierwsi absolwenci legitymujący się siedmioklasowym wykształceniem.

Pierwsze pięć lat w szkole w Olesznie przebiegało pod znakiem odbudowy ze zniszczeń wojennych. Wyremontowano budynek szkolny, zwłaszcza dach, okna, drzwi, wybudowano budynek ustępowy, budynek gospodarczy (obora, stodoła), drwalnię, wykończono mieszkania służbowe na poddaszu budynku szkolnego, odmalowano pomieszczenia szkolne, uruchomiono stołówkę szkolną. Objęto dożywianiem 180 uczniów, w tym 45 bezpłatnym, gdyż na wsi, tak jak w całym kraju, panowała bieda. Uczniowie otrzymywali kubek czarnej kawy i kromkę chleba ze smalcem. 

Wiele uwagi poświęcono odtworzeniu, całkowicie zagrabionej przez okupanta, biblioteki szkolnej – dzięki dotacjom władz wojewódzkich i szkolnych, o które wciąż zabiegali nauczyciele, oraz organizacji szkolnych imprez dochodowych księgozbiór biblioteki z roku na rok nieznacznie się powiększał - w 1950 roku zawierał 657 pozycji. Podobnie było z pozyskiwaniem sprzętu szkolnego i pomocy dydaktycznych. Jednak nadal w tym zakresie szkoła odnotowywała duże braki, zwłaszcza że uczęszczała do niej w tych latach rekordowa liczba uczniów - ponad 400. Nadal jednak niezbyt dobrze było z frekwencją uczniów na zajęciach, zwłaszcza w okresie jesiennym, gdy dzieci pracowały przy zbieraniu ziemniaków, oraz w zimie - nie wszystkie dzieci miały buty i ciepłą odzież. W dodatku w budynku szkolnym były pojedyncze okna, nie było szatni z wieszakami na ubrania, a w kilku pomieszczeniach brak było pieców.

W listopadzie 1949 roku nauczyciele szkoły, między innymi p. Zofia Kusińska i p. Aniela Kańska, włączyli się do walki z analfabetyzmem. Tu warto przypomnieć, że w styczniu tego roku premier Józef Cyrankiewicz zapowiedział przeprowadzenie na dużą skalę państwowej akcji, mającej na celu likwidację zjawiska analfabetyzmu w Polsce, a wyrazem tych słów była uchwalona cztery miesiące później Ustawa o likwidacji analfabetyzmu, która w artykule pierwszym określała go jako „spuściznę rządów burżuazji i obszarnictwa oraz zaporę na drodze do pełnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego Narodu". Obowiązkowi podjęcia bezpłatnej nauki podlegali wszyscy analfabeci i półanalfabeci w wieku od 14 do 60 lat. Zwolnieni byli poborowi służby zasadniczej (którzy edukację przechodzili w wojsku), a także osoby określane jako upośledzone. Zajęcia dla analfabetów trwały 5 miesięcy (od listopada do kwietnia) i kończyły się egzaminem. Zajęcia w Olesznie prowadzone były w salach szkolnych. Objęto nimi mieszkańców Oleszna i Koziej Wsi, Zabród i Chotowa. W roku 1950 było jeszcze w gminie Oleszno 448 analfabetów i nadal w 1951 roku nie udało się zupełnie zlikwidować analfabetyzmu. Dopiero w 1954 roku zorganizowano imprezę podsumowującą z udziałem władz gminnych, lokalnej orkiestry, podczas której ogłoszono sukces w walce z analfabetyzmem na terenie gminy Oleszno.

W roku 1949 powołano do życia organ przedstawicielski rodziców – Komitet Rodzicielski. Wspierał on między innymi stołówkę szkolną poprzez zbieranie wśród zamożniejszych rodziców po kilogramie żyta miesięcznie z przeznaczeniem na chleb. Troszczył się również o wsparcie materialne dla biednych dzieci, szczególnie dla sierot. Pierwszym przewodniczącym Komitetu Rodzicielskiego był pan Stefan Długosz, a w 1954 r. zastąpił go pan Bolesław Siwek.

Natomiast w roku 1951 powołana została do życia szkolna drużyna harcerska. Przewodniczką drużyny była nauczycielka Maria Majecka, którą w 1953 roku zastąpiła etatowa przewodniczka pani Maria Szczukocka.

W latach 1945 – 1952 komuniści rządzący Polską przekształcili ją w kraj całkowicie zależny od ZSRR. Dlatego też i życie szkolne podporządkowane zostało nowej ideologii socjalistycznej. W roku 1949 rozpoczęto w klasach piątych naukę języka rosyjskiego. Wszystkie ważne wydarzenia szkolne, w tym uroczystości odbywały się z: „udziałem czynnika społecznego i partii politycznych” – jak można przeczytać w Kronice szkolnej. Do tradycji szkolnej weszły takie imprezy jak: Święto Pokoju, akademie ku uczczeniu przyjaźni Polsko –Radzieckiej, obchody 70 rocznicy urodzin generalissimusa Józefa Stalina, akademie poświęcone uczczeniu Armii Radzieckiej, akademie dla uczczenia Wielkiej Rewolucji Październikowej, akademie z okazji rocznicy urodzin Wodza Polski Bolesława Bieruta, akademie dla uczczenia pierwszego dnia II zjazdu PZPR, itp. W szkole powstało Szkolne Koło Przyjaźni ze Związkiem Radzieckim.

Po roku 1950 liczba uczniów w szkole znacznie się zmniejszyła, do nieco powyżej 300.

Pierwsze dziesięciolecie zakończyło się remontem kapitalnym budynku szkolnego. Został uzupełniony również niezbędny sprzęt szkolny. Plac szkolny został obsadzony drzewkami owocowymi.

Szkołą w tym czasie kierował pan Leon Kusiński, natomiast skład Rady Pedagogicznej nieomal corocznie ulegał zmianom. Kilkoro nauczycieli pracowało tutaj jedynie przez jeden rok. W pierwszych latach po wyzwoleniu w Kronice szkoły pojawiają się takie nazwiska jak: Wnuczek Tadeusz, Matyszkiewicz Stefan, Kaczmarek Teresa, Pańczyk Edward, Gumułka Czesław, Prawda Władysław, Kusińska Zofia, Kańska Aniela, Kasińska Maria, Roman Bogusława, Wrona Sabina.
Od roku 1950 skład grona pedagogicznego nieco się ustabilizował i liczył 6 – 7 osób:

• rok szkolny 1950/51: Kusiński Leon, kierownik szkoły oraz nauczyciele: Kusińska Zofia, Kańska Aniela, Lewicka Włodzimiera, Słupczyńska Maria i Majecka Maria,
• rok szkolny 1951/52: Kusiński Leon, kierownik szkoły oraz nauczyciele: Kusińska Zofia, Kańska Aniela, Lewicka Włodzimiera, Słupczyńska Maria i Majecka Maria, Kapelusz Jan,
• rok szkolny 1952/53: Kusiński Leon, kierownik szkoły i nauczyciele: Kusińska Zofia, Kańska Aniela, Słupczyńska Maria, Lewicka Włodzimiera, Majecka Maria i Kapelusz Jan,
• rok szkolny 1953/54: Kusiński Leon, kierownik szkoły i nauczyciele: Kusińska Zofia, Kańska Aniela, Słupczyńska Maria, Lewicka Włodzimiera, Herczyńska Władysława,
• rok szkolny 1954/55: Kusiński Leon, kierownik szkoły i nauczyciele: Kusińska Zofia, Kańska Aniela, Słupczyńska Maria, Lewicka Włodzimiera, Herczyńska Władysława, Janina Konieczna – Walkiewicz.

 Gminna Rada Narodowa w Olesznie

Na podstawie dekretu PKWN z dnia 11 września 1944 roku Rady Gmin zastąpiono, na wzór ZSRR, Gminnymi Radami Narodowymi. Ich członkowie nie byli jednak w całości wybierani przez ludność. 1/6 ogółu członków rady stanowili przedstawiciele organizacji politycznych, zrzeszeń społecznych, organizacji młodzieżowych, związków zawodowych, instytucji kulturalnych i oświatowych, itp. kierowani do tej rady przez komunistów. Na czele GRN stało Prezydium. Codziennymi pracami kierował Zarząd gminy z wójtem na czele. Wójt był tylko urzędnikiem do wykonywania poleceń GRN i Prezydium. Gminę na zewnątrz reprezentowało Prezydium.

W skład pierwszej GRN w Olesznie weszli: Stanisław Marcinkowski, Władysław Długosz, Józef Budzynowski, Wacław Indycki, Stanisław Stawowczyk, Ignacy Kowalczyk, Stanisław Borkowski, Stanisław Cygan, Józef Cygan, Stanisław Baran, Jan Bartocha, Antoni Marcinkowski, Stanisław Kowalczyk, Piotr Stolarczyk, Jan Zientara, Władysław Orzeł, Władysław Kowalczyk, Józef Siedlecki, Władysław Stolarczyk, Stanisław Kowalczyk, Jan Młynarczyk, Stefan Wójcik, Józef Kuźniak, Edward Łapot. Przewodniczącym Rady i jednocześnie wójtem gminy był Stanisław Roga, a jego zastępcą Józef Siedlecki. Gminę Oleszno w Powiatowej Radzie Narodowej we Włoszczowie reprezentował Józef Budzynowski. W maju 1945 roku przewodniczącym GRN w Olesznie został Stanisław Kowalczyk, a 8 czerwca dokonano zmiany na stanowisku wójta, którym został Józef Siedlecki. Na jego zastępcę wybrano Antoniego Ociepkę.

Pierwszymi sołtysami w gminie Oleszno wybranymi po zakończeniu drugiej wojny światowej zostali:

• Adam Kapelusz – Oleszno,
• Tadeusz Lichosik – Chotów,
• Jan Stolarczyk – Dąbrówki,
• Antoni Ociepka – Ewelinów,
• Michał Stawowczyk – Kozia Wieś,
• Jan Wertka – Lasocin,
• Jan Karbownik – Ostra Górka,
• Jan Bartocha – Świdno,
• Jan Piorun –Wola Świdzińska,
• Franciszek Kowalczyk – Zabrody,
• Antoni Widomski – Żeleźnica.

Po wyborach do sejmu w 1947 r. skład GRN się zmienił – już bez członków PSL. Weszli do niej wówczas: Stanisław Kowalczyk, Józef Budzynowski, Jan Ziętara, Wacław Indycki, Stanisław Baran, Piotr Stolarczyk, Ignacy Kowalczyk, Stanisław Cygan, Władysław Stolarczyk, Władysław Orzeł, Stanisław Stawowczyk, Stefan Wójcik, Stanisław Kowalczyk, Władysław Długosz, Stanisław Marcinkowski, Józef Cygan, Władysław Wójcikowski, Edward Łapot i Jan Młynarczyk. Przewodniczącym Prezydium został Antoni Patyński, a wójtem Antoni Ociepka.

Kolejną GRN w Olesznie, w wyniku decyzji odgórnej, powołano w dniu 28 października 1948 roku. Zostali w niej wyłącznie członkowie PPR oraz SL: Antoni Patyński, Stanisław Musiał, Antoni Marcinkowski, Tadeusz Raczyński, Tadeusz Kocik, Stanisław Chojnacki, Stanisław Charaziński, Stanisław Kociankowski, Józef Szulc, Stefan Kowalski, Stanisław Lichosik, Józef Zug, Edward Stefański, Stanisław Lis, Stefan Matyszkiewicz, Józef Budzynowski. Na czele stanął Jan Tkaczyk, wójtem został Stanisław Chojnacki, a jego zastępcą Franciszek Lichosik.

Po raz kolejny wybory do GRN w Olesznie odbyły się w drugiej połowie 1950 roku. Radnymi zostali: Wiktoria Miłek, Franciszka Piorun, Edward Stefański, Józef Pasiński, Józef Pijewski, Antoni Lis, Bolesław Włodarski, Stanisław Charaziński, Józef Lichosik, Stefan Kowalski, Stanisław Chojnacki, Stanislaw Lichosik, Jan Tkacz, Tadeusz Raczyński, Leon Kusiński, Irena Madej. Nowym przewodniczącym został Stanisław Chojnacki, a jego zastępcą Stanisław Lichosik.

Ostatnie wybory do Gminnej Rady Narodowej w Olesznie odbyły się w 1954 roku. Radnymi zostali: Stefan Kowalski, Leon Kusiński, Józef Lichosik, Irena Barcińska, Franciszka Piorun, Stefan Tkacz, Bronisław Siwek, Edward Stefański, Antoni Lis, Stanisław Mikołajczyk, Piotr Czernikowski, Jan Kowalczyk, Roman Budzynowski. Na przewodniczącego powołano Stefana Kowalskiego, jego zastępcą został Michał Przepióra, a sekretarzem Henryk Brymerski.

Gminna Rada Narodowa w Olesznie funkcjonowała do grudnia 1954 roku. Następnie, wskutek reform administracyjnych, została przekształcona w Gromadzką Radę Narodową.

Życie społeczne i gospodarcze

W 1948 roku gminę Oleszno zamieszkiwało 4409 osób, a na jej terenie znajdowało się 881 domów:

• Oleszno – 323 domy – 1234 mieszkańców,
• Kozia wieś – 78 domów – 515 mieszkańców,
• Chotów – 67 domów – 498 mieszkańców,
• Świdno – 112 domów – 553 mieszkańców,
• Wola Świdzińska – 47 domów – 306 mieszkańców,
• Ostra Górka – 12 domów – 98 mieszkańców,
• Dąbrówki – 14 domów – 74 mieszkańców,
• Zabrody – 16 domów – 191 mieszkańców,
• Żeleźnica – 24 domy – 146 mieszkańców,
• Lasocin – 120 domów – 605 mieszkańców,
• Ewelinów – 58 domów – 279 mieszkańców.

W gminie Oleszno dominowały zdecydowanie niewielkie gospodarstwa od 2 do 5 hektarów. Tylko 39 gospodarstw, w tym 14 w Olesznie, zajmowało powyżej 10 ha. Ich właścicieli nazywano kułakami. W 1945 roku na terenie gminy hodowano 1700 sztuk bydła mlecznego, 90 klaczy (brak danych na temat wszystkich koni) oraz 250 sztuk trzody chlewnej. Sytuacja chłopów była bardzo kiepska. Byli oni obciążeni wieloma obowiązkami wobec państwa: podatkiem gruntowym, różnego rodzaju składkami i opłatami ubezpieczeniowymi, szarwarkiem. Był to obowiązek dostarczania ludzi i wozów do robót publicznych, nakładany przez państwo na ludność wiejską do 1958 r., jak również praca w ramach tego obowiązku przy budowie dróg, mostów i rowów melioracyjnych. W ten sposób wybudowano 2 km drogi bitej z Oleszna w kierunku Krasocina, a także w stronę Włoszczowy, kilka przepustów i dwa mosty. Do prac gospodarczych angażowano dzieci, np. przy zalesianiu nieużytków i ugorów.

Chłopi byli również obciążeni obowiązkowymi dostawami. Byli zobowiązani, w zależności od wielkości gospodarstwa, do dostarczania dla państwa zboża, mięsa, mleka i ziemniaków, za które otrzymywali bardzo niską cenę, niekiedy wynoszącą tylko 30% wartości. W przypadku niewywiązywania się z tych obowiązków sekwestratorzy (urzędnicy egzekwujący dawniej zaległe podatki i opłaty) w asyście milicjantów zabierali część dorobku chłopa, np. bydło.

Do najważniejszych zadań w tym okresie, poza wyżej wymienionymi, należy zaliczyć remont budynku szkolnego oraz budynku urzędu gminnego i drewnianej szkoły w Lasocinie, założenie 31 października 1946 r. Domu Dziecka w pałacu Niemojewskich, doposażenie w motopompę, węże i barakowóz OSP w Olesznie, uruchomienie w budynku podworskim przedszkola, dofinansowanie remontu instrumentów muzycznych orkiestry OSP w Olesznie.

Na terenie gminy funkcjonowała Gminna Spółdzielnia (GS). Prowadziła zarówno skup produktów rolnych, jak i sieć sklepów spożywczych, przemysłowych, sprzedaż środków do produkcji rolnej i materiałów budowlanych. Funkcjonowały również trzy sklepy prywatne.

Drugą, obok GS, instytucją pracującą na rzecz mieszkańców gminy była agencja pocztowo-telekomunikacyjna. W 1950 roku pracowały w niej cztery osoby, w tym dwu listonoszy.

Funkcjonował również Gminny Ośrodek Maszynowy (GOM), którym kierował między innymi Stanisław Chojnacki. Dysponował on maszynami konnymi: siewnikami, kopaczkami, żniwiarkami, kosiarkami, pługami.

Głównym miejscem rozrywki i kultury była miejscowa świetlica, którą kierował Jan Stępień. Była ona w dużym stopniu wykorzystywana do celów propagandowych, między innymi przez Związek Młodzieży Polskiej (ZMP)

Na początku lat pięćdziesiątych próbowano w gminie Oleszno, podobnie jak w całym kraju, utworzyć, na wzór radziecki, spółdzielnię rolniczą (kołchoz). Jednak chłopi byli silnie przywiązani do własnej ziemi i tradycyjnego gospodarowania i stawiali opór temu przedsięwzięciu. Niemniej jednak od marca 1954 roku w Olesznie i Chotowie funkcjonowały komitety założycielskie. Z akt wynika, że w samym Olesznie było 58 rolników zainteresowanych wstąpieniem do kołchozu. Dzięki temu powstała tu filia spółdzielni produkcyjnej ze Szczekocin.

Trudne warunki życia na wsi (bieda, przeludnienie) były wykorzystywane przez agitatorów do zachęcania do wyjazdu na tzw. Ziemie Odzyskane, gdzie rzeczywiście czekały na nowych właścicieli gospodarstwa z dobrymi budynkami i sprzętem rolniczym. Do 1954 r. z takiej możliwości skorzystało 29 rodzin.

W połowie lat 50 do oficjalnego języka PRL-u weszło pojęcie „czyn społeczny” - forma aktywności społecznej polegająca na podejmowaniu przez różne grupy społeczne lub zawodowe bądź mieszkańców poszczególnych miejscowości nieodpłatnych i wykonywanych poza zakresem obowiązków służbowych prac fizycznych (takich jak przygotowywanie placów zabaw i terenów rekreacyjnych, układanie chodników i deptaków, sadzenie drzew, a nawet budowa szkół lub innych obiektów użyteczności publicznej), mających służyć poprawie warunków życia lokalnej społeczności. W 1954 roku zorganizowano nawet w gminie Oleszno współzawodnictwo między sołectwami w tym zakresie. W ramach tych czynów wybudowano między innymi 50 m drogi bitej w Olesznie. Zbierano też stonkę, którą rzekomo zrzucili Amerykanie.