Zmiany administracyjne

Odzyskana przez Polskę niepodległość przywróciła polski charakter podziałów administracyjnych. W 1919 roku utworzono województwo kieleckie. W jego obrębie był powiat włoszczowski, w skład którego nadal wchodziła gmina Oleszno. Obszar gminy wynosił 9401 ha. Gmina składała się z 36 miejscowości: Biadaszek (gajówka), Chotów (wieś), Chałupki (wieś), Dąbrówki (wieś), Ewelinów (wieś), Futerał (młyn), Fryszerka (młyn i tartak), Fryszerka (gajówka), Kozia Wieś (wieś), Kuźnica (gajówka), Lasek (młyn), Lasocin (wieś), Lasocin (folwark), Murowaniec (gajówka), Małkowiec (gajówka), Oleszno (wieś), Oleszno (folwark), Ostra Górka (wieś), Ostra Górka (gajówka), Poręby (młyn), Podlesie (tartak), Podlesie (gajówka), Porąbki (wieś), Rudnik (wieś), Rudnik (gajówka), Skałka Polska (wieś), Skałka Niemiecka (wieś), Świdno (wieś), Wola Świdzińska (wieś), Wola Świdzińska (folwark), Wysoka Góra (gajówka), Zabrody (wieś), Zabrody (gajówka), Żeleźnica (wieś).

 Po uzyskaniu przez Polskę niepodległości, w styczniu 1919 roku odbyły się pierwsze wybory do Rady Gminnej w Olesznie. Na wójta powołano Franciszka Wdowiaka, a na jego zastępcę Mikołaja Stępnia. Radnymi zostali: Wincenty Łapot, Stanisław Siedlecki, Józef Budzynowski, Jan Foltyn, Walenty Cierpica, Jan Tkaczyk, Jan Grabiec, Antoni Sprucha, Jan Stolarczyk, Jan Lichosik, Szczepan Mikołajczyk, Mikołaj Stępień, 

Kolejne wybory odbyły się w 1927 roku. Na nowego wójta gminy Oleszno wybrano Antoniego Pioruna, a na jego zastępcę Mikołaja Stępnia. Radnymi gminy Oleszno zostali wtedy: Stanisław Baran, Władysław Kowalczyk, Michał Kowalczyk, Franciszek Kapelusz, Stanisław Jędryka, Władysław Lichosik, Jan Tkaczyk, Stanisław Sitkowski, Walenty Fatalski, Ludwik Lis. 

W 1933 roku wprowadzono nowy podział gmin na gromady. Gmina Oleszno posiadała 8 gromad: Chotów, Ewelinów, Kozia Wieś, Lasocin, Oleszno, Świdno, Wola Świdzińska Zabrody. Taki podział administracyjny przetrwał do II wojny światowej.

Ostatnie przez wybuchem II wojny światowej wybory przeprowadzono w lutym 1934 roku. W skład Zarządu Gminy weszli: Antoni Piorun - wójt, Franciszek Wdowiak, Stanisław Baran, Michał Kowalczyk. Radnymi gminy w kadencji 1934-1939 zostali: Antoni Baran, Stanisław Janduła, Stanisław Jędryka, Franciszek Kapelusz, Stanisław Kowalczyk, Józef Kuźniak, Władysław Lichosik, Aleksy Majecki, Stanisław Piorun, Antoni Stefański, Józef Strzelec, Michał Żmuda.

Zmiany demograficzne

W roku 1921 samo Oleszno miało już 1238 mieszkańców, Krasocin, dla porównania, tylko 821, a Świdno 501. Zwiększyła się i to znacznie liczba domów. W samym Olesznie stało ich 200, a na przykład w Krasocinie - 132. Drugi powszechny spis z roku 1931 wykazał dalszy wzrost zaludnienia. Gminę Oleszno zamieszkiwało 4756 mieszkańców, w tym 51 Niemców i 170 Żydów i jeden Słowak. W samym Olesznie mieszkało 114 Żydów.

Rozwój parafii

Mimo, że już w 1750 roku kościół w Olesznie został dekretem arcybiskupa gnieźnieńskiego A. I. Komorowskiego podniesiony do rangi kościoła parafialnego, to dopiero na początku XIX wieku proboszczowie oleszniańscy na stałe przenieśli się do Oleszna. Dotąd rezydowali w Chotowie, gdzie dawniej mieściła się parafia. Natomiast msze w Olesznie celebrowali księża wikariusze. Pierwszym proboszczem, który ostanie swoje lata spędził w Olesznie był ksiądz Stanisław Dunin Wolski. Zmarł w 1804 roku, ale zdążył jeszcze zorganizować nowy cmentarz grzebalny, poza wsią, do dzisiaj zresztą funkcjonujący.

Następnym proboszczem został ks. Feliks Jaroński. Była to postać barwna wśród lokalnej społeczności. Oprócz pracy duszpasterskiej wykładał on jako profesor filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był doktorem teologii i prawa kościelnego, tłumaczył też na język polski Kodeks Napoleona. W latach 1821 - 1823 sprawował obowiązki profesora teologii w Seminarium Kieleckim. Jego częste nieobecności w Olesznie i brak właściwego nadzoru nad majątkiem parafialnym często były powodem skarg, nawet samego dziedzica Józefa Niemojewskiego, do władz kościelnych. W okresie tym nastąpiła ważna zmiana administracyjna - w roku 1818 na podstawie bulli Papieża Piusa VII parafia w Olesznie została odłączona z archidiecezji gnieźnieńskiej i wcielona do diecezji krakowskiej.

 Od 1827 roku probostwo w Olesznie objął kanonik kielecki Franciszek Lechowski, zastąpił go w 1851 roku ks. Józef Sucharkiewicz. W nocy z 2 na 3 października 1833 roku kościół w Olesznie został okradziony - zginęły wota zdobiące cudowny obraz Matki Boskiej. W roku 1850 przy kościele powstała ochronka dla ubogich, której fundatorem był dziedzic Edward Niemojewski. W 1852 roku dokonano renowacji dziesięciogłosowych organów.

Ludność parafii liczyła w tym czasie 1405 dusz. Tworzyły ją następujące wsie: Oleszno, Chotów, Świdno, Wola Świdzińska, Żeleźnica, Zabrody oraz Motyczno z gminy Kurzelów.

Grunty plebańskie rozrzucone były wśród dworskich. Odrabiali na nich pańszczyznę włościanie należący do plebanii. Mieszkali w chałupach plebańskich i niektórzy posiadali do 4 mórg ziemi. Byli to trzej zagrodnicy z rodzinami: Roch Turek, Stanisław Marcinkowski Maciej Simlat oraz dwaj chałupnicy: Ignacy Marcinkowski i Michał Kurpiński. Dochody parafii zwiększały też dziesięciny dworskie i włościańskie. W skład majątku dalej wchodził folwark plebański w Chotowie.

Obowiązki kolejnego proboszcza objął w 1873 roku na okres dwudziestu lat ksiądz Kazimierz Kucewicz. Były to lata inwestycji i remontów: naprawa dachu, malowanie kościoła, budowa plebanii, wykonanie nowej posadzki z piaskowca ćmińskiego, remont chóru, powiększenie cmentarza grzebalnego i kaplicy cmentarnej. Nastąpiły też zmiany administracyjne - od 1882 roku Oleszno weszło w skład diecezji kieleckiej.

W 1893 roku proboszczem w Olesznie został ksiądz Romuald Wójcik. Parafia liczyła wówczas 2472 wiernych. Kontynuował on prace swego poprzednika: ukończył organistówkę, ozdobił obraz Matki Boskiej Różańcowej srebrnymi koronami, zbudował nowe organy. Jest on również autorem wydanej w 1899 roku książki: " Historyczna wiadomość o parafii i kościele Najświętszej Maryi Panny w Olesznie".

W latach 1902 - 1918 Oleszno miało aż siedmiu kolejnych proboszczów: W. Ingielewicz, J. Chwistek, S. Dutkiewicz, W. Sokołowski, E. Gacki, W. Nowodworski, J. Darmas. Były to czasy bardzo trudne, ale mimo to w 1906 roku parafianie zakupili dwa dzwony do kościoła, które jednak w czasie pierwszej wojny światowej uległy konfiskacie.

Pierwszym proboszczem w niepodległej Polsce był ksiądz Stanisław Borowiecki. Parafia w 1920 roku liczyła 3100 osób. W pracach organizacyjnych pomagał proboszczowi Dozór Kościelny w składzie: S. Niemojewski, A. Kowalczyk, J. Charaziński. W 1925 roku parafię w Olesznie spotkały dwa ważne wydarzenia: odwiedził ją z wizytą duszpasterską biskup kielecki Augustyn Łosiński oraz nastał nowy proboszcz ksiądz Stanisław Orłowski, który sprawował ten urząd aż do 1965 roku. Był to człowiek dynamiczny w pracy społecznej, starał się aktywizować parafian oraz pokazywał im, jak żyć i gospodarzyć. W 1929 roku założył ogród plebański, który służył za wzór dla okolicznej ludności, remontował też kościół: pokrył go blachą, wytynkował, nadbudował wieżę. Zakupił również trzy dzwony. W pracy duszpasterskiej pomagali mu kościelny J. Grabiec i organista Lipczyński.

Rozwój gospodarczy

Powiat włoszczowski w okresie międzywojennym był terenem typowo rolniczym. W gminie Oleszno występowały głównie grunty żytnio-ziemniaczane. Sadownictwo i warzywnictwo prowadzili chłopi tylko dla własnych potrzeb. Bardzo niski był poziom kultury rolnej, dlatego w latach trzydziestych podjęto próby podnoszenia wiedzy rolniczej i wydajności produkcji: prowadzono kursy i porady fachowe, otwarto w Olesznie stację czyszczenia nasion.

Oleszno wyróżniało się słynną hodowlą koni wyścigowych - w dobrach Niemojewskich była stadnina zarodowa, jedna z pięciu w powiecie. Dobrze również prosperowały dworskie stawy rybne w Olesznie i Chotowie. Warto wspomnieć, że w latach 1920-1939 dwór został przebudowany i powiększony o przybudówkę od południa - kwadratową w planie piętrową „wieżę”.

Po przeprowadzonym w 1864 roku uwłaszczeniu chłopów własność szlachecka mieszała się z gruntami szlacheckimi. Wtedy to na własność chłopów przeszło w dobrach ziemskich Oleszno rodziny Niemojewskich 3518 mórg, za co właścicielom przyznano odszkodowanie w wysokości 39958 rubli srebrnych i 90 kopiejek. Mimo to folwark w Olesznie nadal był podstawą towarowej gospodarki rolnej, gdyż produkcja chłopska była niewielka i przeznaczana przede wszystkim dla własnych potrzeb. Produkty rolne sprzedawano na targu we Włoszczowie.

Dużą powierzchnię gminy Oleszno zajmowały lasy, stanowiące własność Niemojewskich. Część z nich wykupili Żydzi trudniący się skupem i przerobem drewna.

Mimo uwłaszczenia bardzo zła była sytuacja ekonomiczna chłopów. Pogarszały ją klęski żywiołowe, np. gradobicie w roku 1923 i w czerwcu 1939 roku.

Wielu mieszkańców poszukiwało pracy sezonowej w Niemczech, np. w 1927 roku taką umowę o pracę podpisało aż 161 mieszkańców Oleszna. Przysługiwała im taka sama płaca jak niemieckim robotnikom wędrownym.

W związku z dużą powierzchnią lasów na terenie gminy Oleszno dobrze prosperowały tartaki: w Lasku za Kozią Wsią, w Lasocinie i w Dąbrówkach. Było też kilka młynów: w Chotowie i Olesznie, Lasku, Lasocinie. Dosyć dobrze rozwijało się drobne rzemiosło, np.: stolarstwem zajmowali się Józef Siedlecki i Józef Lichosik z Oleszna, Stanisław i Jan Siedleccy z Koziej Wsi. Antoni Grabiec Z Oleszna był golarzem. Swoje sklepy w Olesznie posiadali: J. Cierpica, W. Budzynowski, G. Sałata, B. Nowacki, T. Kozera, P. Wydrych. Handel objazdowy prowadził Władysław Krawczyk z Oleszna. W Olesznie były również dwie piekarnie: Franciszka Kowalczyka i Abrama Wajntrauba. Natomiast przetwórstwo rolne reprezentowała w Olesznie mleczarnia Stanisława Szkodzińskiego. Oprócz niej siedmiu chłopów: M. i M. Kowalczykowie, I. Malicki, F. Kapelusz, A. Kowalczyk, P. Karbownik, S. Kapelusz utworzyło "mleczarską spółkę interesów drobnych rolników".

Silną grupę zawodową stanowili Żydzi. W Olesznie byli to: Szlama Bosak, Abla Borensztajn, Ałter Braunszeteter, Frajdla Dajczman, Szmul Demba, Symcha i Boruch Dembowski, Judka Grosfeld, Jakub Lederman, Sylka Mine, Icyk Pasternak, Hena Romankiewicz, Hercka Rozencwajg, Jakub Szmul, Jankiel i Dawid Wajntrob, Majer i Izrael Wajsberg, Abram Wajntraub.

W 1925 roku wznowiła swoją działalność Gminna Kasa Pożyczkowo-Oszczędnościowa. W 1934 roku jej zarząd tworzyli: Jan Foltyn (prezes), Antoni Kuterasiński (skarbnik), Ludwik Lis, Antoni Kowalczyk, Jan Strzelec (członkowie).

Pod koniec dwudziestolecia międzywojennego Zarówno Oleszno jak i cała gmina znajdowały się w złym stanie gospodarczym: zniszczone drogi, walące się płoty, zamulone rowy, brak gospodarności ze strony urzędników dbających tylko o ściąganie podatków. 

 Rozwój oświaty

W okres niepodległości weszło Oleszno z dwuklasową szkołą, co było znacznym osiągnięciem, gdyż trzeba pamiętać, że tuż po wojnie ponad 90% szkół w Polsce stanowiły jednoklasowe szkoły elementarne, 6% szkoły dwuklasowe i tylko 2% szkoły siedmioklasowe. Tylko 6% szkół posiadało odpowiednie budynki, brakowało nauczycieli, z których tylko 30% ukończyło seminarium nauczycielskie. Dlatego też już w pierwszych latach niepodległego bytu rozpoczęto gruntowne zmiany w polskiej oświacie, dążąc do jej demokratyzacji. 7 lutego 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisał dekret, który wprowadził obowiązek nauczania wszystkich dzieci w wieku od 7 do 14 roku życia w zakresie szkoły powszechnej oraz nakładał na gminy obowiązek zakładania szkół. Nauka miała trwać lat siedem, ale dopuszczono zakładanie szkół 4- i 5-letnich z dwu lub trzyletnią nauką uzupełniającą. Podobne zapisy, dotyczące wprowadzenia obowiązku powszechnego i bezpłatnego nauczania na poziomie szkoły podstawowej, znalazły się w Konstytucji marcowej.

W Olesznie w 1920 roku funkcjonowały trzy oddziały, w rok później - cztery, a w roku szkolnym 1925/26 uczniowie kończyli już sześć klas szkoły podstawowej. Jednak nazwę „Sześcioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej” otrzymała nasza placówka dopiero na mocy nowej ustawy z dnia 11 marca 1932 r. o ustroju szkolnictwa . Ustawa ta wprowadzała podział szkół na trzy stopnie. Nauka trwała 7 lat, ale na przykład w szkołach I stopnia dzieci chodziły do klasy trzeciej dwa lata, do czwartej trzy lata i kończyły swą edukację na tejże czwartej klasie. Aż 705 szkół wiejskich miało tylko I stopień organizacyjny, co pozbawiało w praktyce większość dzieci chłopskich możliwości pójścia do gimnazjum, do którego przyjmowano po ukończeniu szóstej klasy. I znowu szkoła w Olesznie znalazła się w gronie szkół o najwyższym stopniu organizacyjnym - w 1933 roku opuścili ją pierwsi absolwenci legitymujący się siedmioklasowym wykształceniem.

W tym roku odnotować należy również bardzo istotny fakt, zwłaszcza że zaistniał on w bardzo trudnym okresie wielkiego kryzysu gospodarczego, uruchomienia świetlicy szkolnej i okresowego dożywiania dzieci za pozyskane środki społeczne, między innymi od Komitetu Pomocy Dzieciom, którego prezeską była właścicielka dworu pani Niemojewska. Wtedy utworzone zostały istniejące do dziś Spółdzielnia Uczniowska i Szkolna Kasa Oszczędności.

Budowę nowej szkoły planowano tuż przed pierwszą wojną światową, miały również powstać szkoły w Świdnie i Chotowie - niestety zamierzenia te zaczęto realizować dopiero w odrodzonej Polsce. Kamień węgielny pod budowę nowego obiektu wmurowano 31 sierpnia 1930 roku. Do dzisiaj w archiwum szkoły przetrwał akt upamiętniający to wydarzenie, podpisany między innymi przez proboszcza Stanisława Orłowskiego, wójta gminy Antoniego Pioruna, sekretarza gminy Bolesława Michalskiego, inspektora szkolnego Jana Lipińskiego oraz starostę włoszczowskiego Eugeniusza Rychłowskiego. Budowa i prace wykończeniowe trwały aż do wybuchu drugiej wojny światowej: w 1932 roku uruchomiono dwie pierwsze sale lekcyjne, rok później - jedną, po dwu latach - kolejną i dwa mieszkania nauczycielskie. W roku 1938 wykończono dwie sale na piętrze, korytarz górny oraz kancelarię kierownika, a w roku wybuchu wojny wstawiano drzwi, okna, tynkowano klatkę schodową. Szkołę systematycznie wyposażano w nowe ławki szkolne oraz pomoce dydaktyczne, np.: w 1938 roku zakupiono między innymi 20 ławek i 75 książek . Dodać należy, że budowę szkoły, a nawet jej wyposażanie ofiarnie wspierali mieszkańcy Oleszna, przygotowując plac pod budowę, przywożąc materiały budowlane czy też zbierając pieniądze na wyposażenie szkoły w niezbędne pomoce naukowe. Wiele takich pomocy pozyskali nieodpłatnie dla szkoły w 1938 roku uczniowie klasy siódmej, pisząc listy do firm i fabryk.

Stary budynek szkolny zamknięto 28 listopada 1935 roku i przekazano Zarządowi Gminy Oleszno, z którym jeszcze przez cały rok toczył spór kierownik szkoły W. Wykow o prawo własności gruntu wokół tego budynku.

W 1936 roku rozpoczęto budowę ogrodzenia placu szkolnego, zasadzono też 2000 sosen, 450 akacji, kilkadziesiąt brzóz i wisien, z których to drzew do dzisiaj przetrwały jedynie akacje.

Już po wybuchu pierwszej wojny, wraz ze zwiększaniem się liczby nauczycieli, początkowo do dwóch, a pod w połowie lat dwudziestych - do czterech, pojawiła się funkcja kierownika szkoły. Pod koniec wojny i w chwili odzyskania przez nasz kraj niepodległości był nim W. Trzepióra, a przez następne dziesięć lat Bolesław Bednarski. Już pod jego kierownictwem pracowali tacy nauczyciele jak: jego żona Józefa Bednarska, Olga Piotrowska, Aleksandra Opalanka, Helena Szczerczakówna, Marian Cyprys, Wilhelm Schimsheimer , Felicja Lasocianka, Anna Adamowska. Od 1930 roku szkołą kieruje Wiaczesław Wykow, a od 1937 roku Kazimierz Śliwa. W całym okresie międzywojennym pracowali:

 W całym okresie międzywojennym nauczyciele działają aktywnie na rzecz lokalnej społeczności: pracują społecznie w miejscowym oddziale Związku Strzeleckiego, dokształcają funkcjonariuszy Policji, urządzają amatorskie przedstawienia, prowadzą wieczorowe kursy dla młodzieży pozaszkolnej.

W latach dwudziestych ubiegłego wieku w gminie Oleszno funkcjonowała jeszcze jedna szkoła - w Lasocinie. W latach trzydziestych powstały dwie kolejne szkoły: w Chotowie i Świdnie. Dwuklasowa szkoła w Świdnie mieściła się w budynku własnym. Powierzchnia sal wynosiła 28 metrów kwadratowych. W roku szkolnym 1935-1936 uczęszczało do niej 149 uczniów. Natomiast szkoła w Chotowie znajdowała się w wynajętym budynku. Posiadała zaledwie jedną salę szkolną. W 1936 roku uczęszczało do niej 62 dzieci. 

Aktywność polityczna i społeczna

Ziemia oleszyńska miała swych przedstawicieli we władzach powiatowych, np. nauczyciel Bolesław Bednarski działał w latach dwudziestych w powiatowej Komisji Opieki Społecznej, a M. Kowalczyk był w 1934 roku członkiem Włoszczowskiej Rady Powiatowej.

W latach trzydziestych rozwinął się na naszym terenie ruch chłopski. Do czołowych działaczy władz powiatowych Stronnictwa Chłopskiego (od 1931 r. - Stronnictwa Ludowego) należał wójt gminy Oleszno Mikołaj Stępień. Rozwinęło tu również swoją działalność Stronnictwo Narodowe. Koło w Olesznie, należące do najprężniejszych w powiecie, skupiało 35 członków. Jego czołowym działaczem był Witold Picheta. Do aktywnych działaczy endeckich należał też ks. proboszcz S. Orłowski. Prowadził on między innymi pracę z młodzieżą w ramach Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej.

Aktywnie działała również, powstała 1917 roku, Ochotnicza Straż Pożarna w Olesznie oraz strażacka orkiestra dęta założona w 1922 r.