W piątek 07.06.2024r. grupa dwunastu uczniów klasy VI Szkoły Podstawowej im. Armii Krajowej w Olesznie uczestniczyła, w XV Międzyszkolnym Rajdzie Pieszym Szlakiem Historyczno- Przyrodniczych Zakątków Gminy Zagnańsk, który zorganizowała Szkoła Podstawowa nr 1 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zagnańsku- Chrustach. Opiekunami uczniów byli nauczyciele oleszyńskiej szkoły, p. Andrzej Kowalczyk i p. Ryszard Kowalczyk. Wędrując szlakiem Samsonów- Zagnańsk- Siodła- Chrusty uczniowie z Oleszna , jak również innych szkół, poznali wybrane miejsca ziemi zagnańskiej, jej historię, przyrodę oraz bohaterów, którzy podczas II wojny światowej walczyli o wolną i niepodległą Polskę. Odkrywając tajemnice Gminy Zagnańsk, wszyscy uczestnicy rajdu wzięli udział w historycznej grze terenowej oraz konkursie plastycznym, które przygotował organizator.

Staropolski Okręg Przemysłowy- Ruiny Huty ,,Józef” w Samsonowie
Staropolski Okręg Przemysłowy, zwany też niekiedy Zagłębiem Staropolskim, był najstarszym i do końca XIX wielu największym na ziemiach polskich rejonem górniczo -hutniczym i metalurgicznym. Obejmował centralną, północną i wschodnią część regionu zwanego obecnie świętokrzyskim. Przygodę z historią rozpoczęliśmy w Samsonowie, XII- wiecznej górniczej osadzie z czasów panowania księcia Bolesława Krzywoustego. Pod koniec XVI wieku powstał tu pierwszy w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, wielki piec hutniczy typu bergamowskiego. W kolejnych latach pod rządami biskupów krakowskich, rozwijano i unowocześniano metody wytopu żelaza, potrzebnego m.in. do produkcji dział i kul armatnich na potrzeby wojska Rzeczypospolitej. Swój rozkwit huta przezywała po 1815r., kiedy z inicjatywy Stanisława Staszica rozpoczęto budowę nowoczesnego pieca. Kamień węgielny pod nowoczesną hutę położył w 1818r. ówczesny Namiestnik Królestwa Polskiego, gen. Józef Zajączek.

Dąb ,,Bartek”- 1000- letni świadek chwały i upadku Rzeczypospolitej
Król Puszczy Świętokrzyskiej to jeden z najpotężniejszych dębów w Polsce i symbol Gminy Zagnańsk. Od wieków plemiona zamieszkujące ziemie polskie, w tym również Wiślanie do których należymy, czciły dęby ze względu na ich długowieczność i przypisywane im właściwości lecznicze. Dlatego też Dąb Bartek od zawsze budził podziw i szacunek kolejnych pokoleń mieszkańców ziemi świętokrzyskiej. Pod jego rozłożystymi konarami odpoczywali królowie Polski m.in.: Bolesław Chrobry, Władysław Jagiełło, a zwycięzca spod Wiednia, Jan III Sobieski złożył w darze dla sędziwego Dębu Bartek kosztowności, zdobyte na Turkach, których wielu poszukiwaczy skarbów szukało i znaleźć nie może, aż po dzień dzisiejszy. Tajemnica ukrytego skarbu wciąż czeka na kolejnych śmiałków, którzy wierzą, że w każdej legendzie zawiera się również ziarenko prawdy. Dąb Bartek od 1954r. jest pomnikiem przyrody chronionym przez prawo Rzeczypospolitej.

Legenda Armii Krajowej- pomnik AK w miejscowości Siodła
Można z dumą powiedzieć, że Gmina Zagnańsk, jak i cała Ziemia Świętokrzyska, stanowiły podczas II wojny światowej Rzeczpospolitą Partyzancką. Krainę w której, mimo terroru niemieckiego okupanta, na straży polskości stały liczne i dobrze zorganizowane oddziały partyzanckie Armii Krajowej. W 2010r. w miejscowości Siodła, został odsłonięty pomnik, który upamiętnia moment formowania 4 Pułku Piechoty Legionów AK, którego żołnierze w ramach akcji o kryptonimie ,,Zemsta”, mieli wyruszyć na pomoc walczącej od 1 sierpnia 1944r., stolicy Polski, Warszawie. 80 lat temu, w miejscu gdzie stoi pomnik, kapelan pułku ks. porucznik Henryk Peszko ,,Wicher” odprawił uroczystą Mszę Św. w intencji żołnierzy AK- obrońców Ojczyzny. Mimo dużej woli walki i poświęcenia, żołnierzom nie udało się przebić w kierunku Warszawy, która została otoczona przez przeważające i dobrze uzbrojone oddziały niemieckie. W ramach akcji ,,Burza” żołnierze 4 Pułku Piechoty Legionów AK, będą walczyć w bitwach pod Antoniowem, Zaborowicami i Radkowem.

Szkoła Podstawowa nr 1 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zagnańsku- Chrustach

Kiedy dobiegła końca kampania wrześniowa władze niemieckie podzieliły ziemie polskie na tzw. Kraj Warty oraz Generalne Gubernatorstwo ze stolicą w Krakowie. Polaków z Kraju Warty, czyli przede wszystkim terenu dzisiejszej Wielkopolski oraz Pomorza Gdańskiego wysiedlono do Generalnego Gubernatorstwa, na terenie którego zlikwidowano szkoły wyższe i średnie, pozostawiając jedynie powszechne i zawodowe. Dokonano również konfiskaty i zniszczenia wszystkich podręczników, książek i map, a z programów nauczania usunięto język polski, historię oraz geografię. Działania okupanta niemieckiego spowodowały, że wraz z powołaniem do życia struktur Polskiego Państwa Podziemnego, powstała również Tajna Organizacja Nauczycielska, czyli TON. Wśród Polaków wysiedlonych z Kraju Warty znalazło się wielu nauczycieli gimnazjum, liceum, a nawet szkół wyższych. To właśnie oni, zagrożeni karą śmierci lub zesłania do obozu będą, na ziemi świętokrzyskiej, nieść kaganek oświaty, kształcąc pokolenie czasu wojny na tzw. tajnych kompletach. Szkoła Podstawowa nr 1 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Zagnańsku- Chrustach, z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Jana Kurczaba, odegra w tym chwalebnym dziele zaszczytną rolę. Już bowiem od 1940r. będą się odbywały codziennie, tajne zajęcia na poziomie gimnazjum. Lekcje prowadzone były na plebanii oraz w mieszkaniach prywatnych. Uczniowie nie przynosili podręczników, a zeszyty ukrywali pod odzieżą. Każdego roku odbywały się komisyjne egzaminy końcowe, którym przewodniczyli nauczyciele z Kielc. Bez wątpienia szkoła w Zagnańsku- Chrustach, która była organizatorem rajdu pieszego, jak i cała Gmina Zagnańsk, to miejsca bogate w zabytki przyrody oraz wydarzenia historyczne. Opuszczamy te piękne okolice wzbogaceni o wiedzę historyczną, pamiątkową statuetkę, dyplomy i nagrody za udział w konkursie plastycznym oraz zdobycie II miejsca w historycznej grze terenowej. Dyrekcji i nauczycielom SP nr 1 w Zagnańsku- Chrustach dziękujemy za życzliwe przyjęcie oraz oprowadzenie nas po swojej ,,Małej Ojczyźnie”.

Zdjęcia i tekst: Ryszard Kowalczyk, historyk SP im. AK w Olesznie