Cudzoziemcy w przedszkolu i szkole

Zgodnie z polityką Unii Europejskiej i Rady Europy – dziecko cudzoziemskie ma prawo do bezpłatnej nauki w nowym kraju. Odniesienie do prawa do nauki można także znaleźć w Konwencji o Prawach Dziecka. W Polsce w art. 70a Konstytucji RP zapisano, że edukacja jest obowiązkowa dla wszystkich, także dla dzieci cudzoziemskich.

Podstawy prawne przyjmowania cudzoziemców do przedszkoli i szkół w Polsce określa art. 94a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) wraz z aktem wykonawczym – rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 stycznia 2015r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania do publicznych przedszkoli, szkół i placówek osób niebędących obywatelami polskimi oraz obywateli polskich, którzy pobierali naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, a także organizacji dodatkowej nauki języka polskiego, dodatkowych zajęć wyrównawczych oraz nauki języka i kultury kraju pochodzenia (Dz.U. z 2015 r., poz. 31).

Ustawa określa, że osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach, a podlegające obowiązkowi szkolnemu i obowiązkowi nauki korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych, gimnazjach, publicznych szkołach artystycznych, placówkach oraz w szkołach ponadgimnazjalnych na warunkach identycznych jak obywatele polscy.

Organizacja edukacji cudzoziemców w polskiej szkole.

Przyjęcie ucznia przybywającego z zagranicy.

Dyrektor decyduje o przyjęciu dziecka cudzoziemskiego do szkoły, w obwodzie której ono zamieszkuje na podstawie dokumentów lub rozmowy kwalifikacyjnej.
Dyrektor szkoły lub placówki może zdecydować o przeprowadzeniu odpowiednio sprawdzianów: predyspozycji językowych, uzdolnień kierunkowych i kompetencji językowych, jeżeli jest to uzasadnione specyfiką kształcenia w danej szkole lub placówce, a przygotowanie w tym zakresie ucznia przybywającego z zagranicy nie wynika z dokumentów. W powyższych sytuacjach rodzice lub pełnoletni uczeń muszą zwrócić się z wnioskiem do dyrektora o przyjęcie do szkoły.

Rozmowa kwalifikacyjna.

Jeżeli uczeń przybywający z zagranicy nie może przedłożyć dokumentów, zostaje zakwalifikowany i przyjęty do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr do publicznej szkoły bądź placówki na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej, której termin ustala dyrektor.

Zajęcia dodatkowe.

Dyrektor zwraca się z wnioskiem do organu prowadzącego o możliwość zorganizowania dodatkowej bezpłatnej nauki języka polskiego dla cudzoziemców albo obywateli polskich podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego bądź znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki oraz dodatkowych zajęć wyrównawczych.
Zajęcia te są prowadzone indywidualnie lub w grupach. Lekcje języka polskiego dla uczniów cudzoziemskich powinny, jeśli to możliwe, być prowadzone przez nauczycieli przeszkolonych w zakresie glottodydaktyki polonistycznej, czyli nauczania języka polskiego jako obcego.

Jeżeli nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu stwierdzi konieczność uzupełnienia różnic programowych, organ prowadzący szkołę organizuje dodatkowe zajęcia wyrównawcze. Łączny wymiar godzin lekcyjnych języka polskiego i zajęć wyrównawczych nie może być wyższy niż 5 godzin lekcyjnych tygodniowo dla jednego ucznia.

Dostosowanie warunków przeprowadzania egzaminów.

Uczniowie niebędący obywatelami polskimi oraz obywatele polscy przybywający z zagranicy, uczęszczający do szkoły podstawowej lub gimnazjum, mają prawo do  dostosowania warunków przeprowadzania sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego ze względu na trudności adaptacyjne. Dostosowanie polega na:

• przystąpieniu do egzaminów w osobnej sali,
• wydłużeniu czasu trwania egzaminów,
• zastosowaniu szczegółowych kryteriów oceniania, jak dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się – w uzasadnionych przypadkach, tylko w porozumieniu z dyrektorem Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej.

Zatrudnienie pomocy nauczyciela lub asystenta kulturowego.

Za zgodą organu prowadzącego dyrektor może zatrudnić osobę władającą językiem kraju pochodzenia w charakterze pomocy nauczyciela. Poprzez swoją obecność na zajęciach wspomaga ona uczniów-cudzoziemców w zrozumieniu przekazywanych informacji, przybliża kulturę i wyjaśnia zachowania obywateli polskich.

Integracja – włączanie uczniów cudzoziemskich i ich rodziców w życie szkoły.

Praca z rodzicami

Istotny wpływ na stosunek polskich dzieci do cudzoziemców mają rodzice. To ich poglądy w dużej mierze kreują postawy pozytywne bądź negatywne. Dlatego na sytuację życiową cudzoziemców należy także uwrażliwić rodziców dzieci polskich.

Edukacja rówieśnicza

W procesie integracji uczniów polskich i cudzoziemskich bardzo ważną rolę odgrywa edukacja rówieśnicza, której nadrzędnym celem jest kształtowanie w młodym człowieku umiejętności poszanowania ludzkich odmienności.

Rola dyrektora i organu prowadzącego w przygotowaniu placówki na przyjęcie ucznia-cudzoziemca.

Informacja o przyjęciu do szkoły, zwłaszcza dużej grupy cudzoziemców, spotyka się często z niechęcią i zaniepokojeniem szczególnie rodziców, ale też całej społeczności szkolnej. Konieczne jest zorganizowanie spotkania informującego o  przyjęciu nowych uczniów. Znaczącą rolę może spełnić przedstawiciel organu prowadzącego szkołę oraz dyrektor. Ważne, by władze samorządowe poinformowały, dlaczego i  skąd przybywają cudzoziemcy.

Samokształcenie i szkolenia nauczycieli.

Nauczyciel, przygotowując się do pracy z dziećmi cudzoziemskimi, powinien zbierać informacje o krajach ich pochodzenia, nauczyć się kilku słów w języku, którym posługują się nowo przybyli uczniowie, zapoznać się z sytuacją polityczną i społeczną, religią oraz kulturą krajów pochodzenia swoich uczniów.

Wyzwania wynikające ze styku kultur wpływają na pracę szkoły, a sprostanie im wymaga od społeczności szkolnej, zwłaszcza od nauczycieli, dużego zaangażowania i współpracy. Jeśli jest się gotowym na wprowadzenie zmian i zadba się o dobre relacje w szkole, to można czerpać wiele korzyści z różnorodności kulturowej.

Zadania i rola nauczycieli – filary wspólnego sukcesu  

Cudzoziemcy stanowią grupę uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Jeśli zbagatelizujemy ten fakt, już na wstępie pozbawimy ich szansy na osiągnięcie pozytywnych wyników, a tym samym szkołę na osiągnięcie zamierzonych efektów podejmowanych działań. Dlatego ważne jest, aby nauczyciele, z którymi będą mieć do czynienia, byli odpowiednio przygotowani do trudnej, ale zarazem wdzięcznej pracy. Owa wdzięczność przejawia się nie tylko w wynikach nauczania, lecz także w stosunku uczniów do nauczycieli.

Uczniowie-cudzoziemcy z dużą życzliwością odnoszą się do tych pedagogów, którzy oprócz przekazywania wiedzy poświęcają czas na rozmowy dotyczące codziennych problemów, udzielają rad, gdy tego potrzebują, pomagają im odnaleźć się w nowym miejscu i nowej sytuacji.

Zdobywane stopniowo własne doświadczenie w pracy z uczniami-cudzoziemcami pozwala nauczycielom na wypracowanie różnych metod, które w dużej mierze  przyczyniają się do osiągnięcia pozytywnych wyników. Jest to możliwe dzięki oparciu pracy edukacyjno-wychowawczej na kilku kluczowych filarach.

I filar – Pozyskiwanie niezbędnych informacji o uczniu

Nowy uczeń w szkole to wyzwanie, do którego należy się dobrze przygotować, a więc przede wszystkim zebrać o nim istotne informacje, tj. skąd pochodzi, jak długo jest w Polsce, jak wygląda jego sytuacja rodzinna (rodzina pełna/nie- pełna), ocenić stopień znajomości języka polskiego oraz sprawdzić stan wiedzy z poszczególnych przedmiotów.

II filar – Integracja w klasie

Drugi filar przede wszystkim dotyczy pracy wychowawców. To na nich głównie spoczywa odpowiedzialność za integrację uczniów-uchodźców z rówieśnikami i przygotowanie polskich uczniów na przyjęcie kolegów z innych krajów (rozmowy na temat sytuacji uchodźców i przyczyn ich wyjazdu z ojczyzny, uświadomienie różnic kulturowych, wyjaśnienie znaczenia tolerancji w procesie integracji). Warto współpracować z psychologiem, który będzie wsparciem w rozpoznawaniu potrzeb, możliwości, ewentualnych trudności oraz preferencji uczniów cudzoziemskich.

Ciekawym rozwiązaniem jest organizowanie wspólnych zajęć dla uczniów polskich i cudzoziemskich, które mogą pokazać, że znacznie więcej ich łączy niż dzieli, a z kolei to, co dzieli, nie musi być przyczyną konfliktu. W ramach integracji warto angażować uczniów-cudzoziemców w życie klasy i szkoły poprzez występy artystyczne (w tym taniec, którym podkreślają swoją tożsamość narodową), wspólne zabawy, uroczystości, a także wykonywanie gazetek ściennych, prac plastycznych, ozdób, przynoszenie potraw
narodowych itp.

Dobrą praktyką jest zachęcanie uczniów cudzoziemskich do udziału w zajęciach sportowych, w tym także pozalekcyjnych. Poprzez sport dziecko może wyładować energię i trudne emocje, odnieść sukces, poczuć się równym w grupie.

III filar – Nauka – sukcesy edukacyjne

Nauka, a co się z nią wiąże – osiągnięcia edukacyjne – to trzeci filar wspólnego sukcesu, który wymaga zaangażowania wszystkich nauczycieli. Jednym z najtrudniejszych elementów tej pracy jest przekonanie polskich dzieci, że wobec ich cudzoziemskich kolegów nie zawsze można stosować takie same kryteria oceniania, zwłaszcza jeśli dotyczy to uczniów, którzy przebywają w Polsce od kilku tygodni czy miesięcy. Dzieci zazwyczaj porównują swoje osiągnięcia i niekiedy mają poczucie krzywdy, dlatego istotne jest, aby stale podkreślać, że w przypadku cudzoziemców nauczyciel przy ocenie koncentruje się bardziej na staraniach, włożonym wysiłku niż na efekcie pracy, który początkowo może być niezadowalający z powodu niedostatecznej znajomości języka.
Bardzo ważna jest indywidualizacja pracy na wszystkich lekcjach oraz motywowanie uczniów-cudzoziemców do nauki (docenianie nawet niewielkich postępów).

Należy unikać stawiania demotywujących ocen i stwarzać możliwość poprawy.

Jeśli nie pomożemy naszym uczniom w osiągnięciu sukcesów edukacyjnych, będą usiłowali zwrócić na siebie uwagę w inny, niekoniecznie akceptowany społecznie sposób.

Dobre rady dla nauczycieli pracujących z dziećmi cudzoziemskimi:

• przygotowywać krótkie, jasne i proste streszczenia   lektur i innych tekstów, dostosowując je do poziomu   znajomości języka polskiego przez ucznia;
• akceptować i chwalić każdą prawidłową odpowiedź   ucznia;
• w wypowiedziach pisemnych oceniać komunikatywność;
• rozwijać sprawność mówienia i pisania;
• doceniać takie umiejętności, jak czytanie ze zrozumieniem, wyszukiwanie informacji, ogólne rozumienie tematyki i problematyki lektur;
• stosować język instrukcji – krótkie, proste, jasne komunikaty oraz krótkie pytania;
• umożliwić korzystanie podczas lekcji ze słownika   dwujęzycznego;
• pozwolić uczniowi na zadawanie pytań pomocniczych;
• dostosowywać wymagania dotyczące czytania bardziej obszernych tekstów (lektur) oraz analizy i interpretacji utworów lirycznych do aktualnych możliwości ucznia;
• doceniać pisanie nawet krótkich wypowiedzi, zwłaszcza jeśli znajomość języka polskiego jest w fazie początkowej;
• pamiętać, by nie przywiązywać zbyt wielkiej wagi do   poprawności językowej wypowiedzi ucznia – ciągłe poprawianie może stać się przyczyną stresu, a w efekcie spowodować blokadę komunikacyjną między   nauczycielem a uczniem;
• angażować uczniów w pomoc koleżeńską w klasie, po   lekcjach, podczas zajęć świetlicowych itp.

IV filar – Prowadzenie lekcji języka polskiego jako obcego i zajęć dydaktyczno-wyrównawczych

W każdej placówce, do której uczęszczają dzieci nieznające języka polskiego, istnieje konieczność prowadzenia dodatkowych lekcji z tego języka jako obcego oraz zajęć dydaktyczno-wyrównawczych. To czwarty filar drogi do sukcesu. Ponadto uczniowie, w miarę możliwości, mogą uczestniczyć w dodatkowych zajęciach języka polskiego oraz korzystać z pomocy w odrabianiu lekcji w ramach projektów realizowanych przez organizacje pozarządowe.

Języka polskiego uczymy pod kątem przydatności w życiu codziennym, aby uczniowie jak najszybciej zauważyli korzyści płynące z jego opanowania.

Warto przygotowywać scenki, które rozgrywają się np. w sklepie, u lekarza, na poczcie i oczywiście w szkole. Dobrze jest używać przy tym odpowiednich akcesoriów (właściwych do tematu) i zapisywać słownictwo. Można też wykorzystać obrazki, plakaty, schematy itp.

Dodatkowe lekcje języka polskiego są podstawową, ale nie jedyną pomocą kierowaną do dzieci cudzoziemskich. Uczniowie, którzy tego potrzebują, uczestniczą także w zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych z pozostałych przedmiotów.
Ogromnym wsparciem dla pedagogów pracujących z cudzoziemskimi dziećmi są osoby znające ich kulturę i język, zatrudnione jako pomoc nauczyciela lub asystenci kulturowi.

Szkoły, do których uczęszczają uczniowie cudzoziemscy, mogą ubiegać się o zatrudnienie pomocy nauczyciela czy asystenta kulturowego.

Asystent kulturowy towarzyszy uczniom cudzoziemskim w zajęciach lekcyjnych i na bieżąco tłumaczy im wszelkie kwestie poruszane na lekcjach, dzięki czemu dzieci mogą aktywnie uczestniczyć w zajęciach, pomimo braku znajomości języka polskiego.

Materiały przygotowała Marcelina Majecka na podstawie publikacji „Uczniowie różnych kultur w szkole” B. Lachowicz J. Mirosław, M. Gzyra, A. Zawadzka, B. Lacabidze.