Przyroda jest to dziedzina, która szczególnie odpowiada wszechstronnemu rozwojowi wychowanków - tak ich sfery somatycznej jak psychicznej. Kontakt z przyrodą sprzyja rozwojowi fizycznemu dzieci, podnosi ich zdrowotność, dostarcza przeżyć estetycznych, kształtuje przywiązanie do ziemi ojczystej. Przyroda jest niezastąpionym źródłem budzenia uczuć patriotycznych, stwarza też wiele okazji pobudzania myślenia wychowanków, wdrażania ich do obserwacji, analizowania, porównywania zjawisk oraz wyciągania wniosków na miarę obserwowanych faktów.

Obok różnych rodzajów sztuki, przyroda i jej piękno jest tą dziedziną wychowania estetycznego, z którą dziecko styka się najczęściej. Niemal każde bezpośrednie zetknięcie się dzieci z łąką, lasem, strumykiem wyzwala w nim stan radości, chęci poznania wszystkiego co nowe lub choć znane, lecz zmieniło się.

Obserwując zachowanie się dzieci w kontaktach z naturą, dostrzegamy dążenie do poznawania jej wszystkimi zmysłami. Dzieci chcą zobaczyć gniazdo ptaka, usłyszeć głos piskląt, powąchać kwiatek, spróbować smak czarnej jagody, wszystkiego dotknąć, pogłaskać pieska, sprawdzić czy pokrzywa parzy przy dotknięciu, czy igła sosny kłuje. Naturalne zaciekawienie przyrodą nie pozbawione zabarwienia uczuciowego, sprzyja pracy nad rozwojem dziecięcych przeżyć estetycznych oraz wpływa na kształtowanie pojęć przyrodniczych. Przyroda dostarcza szerokich możliwości realizacji wymienionych zadań. „Kącik przyrody”, fragment żywej przyrody widzianej z okien sali, ogród szkolny, naturalne środowisko przyrodnicze, jak las, rzeka, jezioro, łąka, pole czy park, ogrody botaniczne, zoologiczne itp., do których możemy urządzić wycieczki i spacery są w ciągu całego roku pracy z dziećmi niewyczerpanym źródłem rozbudzania wrażliwości estetycznej i kształtowania pojęć przyrodniczych. Ileż to piękna może dostrzec dziecko przy umiejętnej zachęcie w czasie obserwacji zwinnych ruchów rybek w akwarium, w blasku łusek, różnorodności barw. Fragment nieba i ogrodu widziany z okien sali, może też dostarczyć dzieciom bogatych przeżyć estetycznych, oraz nowych pojęć przyrodniczych. W jesieni w pogodny dzień na tle niebieskiego nieba malowniczo wyglądają żółknące liście na drzewach, a po ich opadnięciu-same już konary i gałęzie drzew.

Otaczająca przyroda dostarcza wielu walorów wychowawczych i zdrowotnych. Nauczyciel organizuje spacery i wycieczki, podczas których dzieci zdobywają nowe doświadczenia, zadają wiele pytań i same starają się szukać na nie odpowiedzi. Wykorzystując tę ciekawość poznawczą stara się uczyć je patrzenia i poznawania zjawisk przyrodniczych. Zetknięcie z przyrodą stawia możliwość doświadczeń, które są podstawą procesu wychowania intelektualnego. Dzięki obserwacjom przyrodniczym rozwija się u dzieci myślenie konkretno- obrazowe.

Wszystkie obserwacje wymagają dużej aktywności dzieci, myślenia poszukiwania odpowiedzi na postawione pytania, rozwijają ciekawość poznawczą, zainteresowania i troskliwy stosunek do przyrody. Najistotniejszą czynnością wycieczki jest zespołowa obserwacja, dokonywana pod kierunkiem nauczyciela, który pomaga dzieciom w dostrzeżeniu i poznaniu charakterystycznych cech przedmiotów i zjawisk. Może do tego wykorzystać różne sposoby (pytania, zagadki, wiersze, polecenia badawcze, gry dydaktyczne, jak również własne objaśnienia słowne). Trzeba też postawić dzieciom podczas obserwacji pewne pytania- zadania, zmuszające je do koncentracji uwagi na danym przedmiocie, do poznania jego cech i właściwości, dokonywania porównań i wykrywania podobieństw i różnic, ustalania związków między różnymi zjawiskami przyrodniczymi.

Dużą rolę do spełnienia mają także indywidualne, samodzielne obserwacje dzieci oraz zbiór materiału przyrodniczego (uwzględniający jednak wymagania ochrony przyrody). Zarówno zebrany materiał, jak i wiadomości uzyskane na wycieczce, wykorzystuje się na zajęciach.

W procesie wychowania estetycznego można przyjąć, że obserwacja przyrody to zarazem własne spojrzenie na tę pozornie jednakową dla wszystkich otaczającą rzeczywistość. To subiektywne spojrzenie i indywidualne tłumaczenie przedmiotów i zjawisk otaczającego nas świata nazywamy interpretacją natury. Interpretacja natury przez najmłodsze dzieci jest procesem spontanicznym, opartym na podłożu emocjonalnym, dlatego jest tak bardzo interesująca.

Przyroda dostarcza dziecku wielu estetycznych wzruszeń. Cieszą je barwy, kształty, harmonia formy. W obcowaniu dziecka z przyrodą występuje w sposób naturalny wzorowe przenikanie się elementów poznania i myślenia, społecznego działania i doznań emocjonalno - estetycznych, wyładowania fizycznej energii i potrzeby ruchu. Nauczyciel - wychowawca ma pełne szanse spożytkowania ich, jeśli wniknie głęboko w proces organizowania i kierowania szeroką skalą przyrodniczych kontaktów dziecka.

W młodszym wieku szkolnym kierowanie tym procesem przez dorosłych gra rolę dominującą. Wychowawca pomaga dziecku w orientowaniu się w otaczającym je świecie przyrody, w zdobywaniu elementarnych pojęć o niej, pokazanie mu w formie dostępnej najprostszych związków pomiędzy zjawiskami przyrody, ich zależności przyczynowych, zaznajomienie z faktami przeobrażania przyrody przez człowieka.

W książce „Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego” prof. Stefan Szuman napisał : „Jednym z najważniejszych zadań wychowawczych przedszkola jest związanie uczuciowe dziecka z przyrodą, człowiekiem i z tym co jest ważne i dobre na świecie”. Po tylu latach jest to nadal ważne i aktualne. Kontakty z przyrodą potrafią dostarczyć dziecku wielu wartościowych przeżyć. Aby te przeżycia zapadły głęboko w sercu i jeszcze na dodatek sprzyjały harmonijnemu rozwojowi dziecka, nauczyciel musi dostarczyć wielu bodźców, dzięki którym będzie stymulować aktywność dziecka. Pobyt w lesie, na łące, ogrodzie lub w innym środowisku przyrodniczym, stwarza wiele możliwości dokonywania obserwacji, analizy i syntezy, wyciągania prawidłowych wniosków, a przede wszystkim poznania roślin i zwierząt. Każdego miesiąca dzieci przyswoją sobie inne wiadomości obcując z przyrodą, zainteresują się czymś ciekawym, dowiedzą się jakie niebezpieczeństwa mogą im zagrażać ze strony przyrody np.: ukąszenia owadów, zwierząt, zatrucia roślinami lub ich owocami . Dzieci poznają pracę rolników w określonych porach roku, poznają różne warzywa, owoce, zboża, które sieją. To ważne aby dzieci poznały ten etap prac rolnych związanych z żywieniem ludzi, a także i zwierząt hodowlanych. Wiele dzieci będzie mogło obserwować te prace w polu lub na pobliskiej działce, w przydomowych ogródkach czy w innych uprawach.

Uzyskane wiadomości, spostrzeżenia, nauczycielka uporządkuje i uzupełni gdy wyniknie potrzeba, sprostuje mylne wypowiedzi w rozmowie. Tematy te będą się przewijać w piosence, opowiadaniach i zabawie, a także w zajęciach plastycznych i różnorodnych sytuacjach.

Przybliżając dzieciom przyrodę, uwrażliwiamy je również na konieczność ochrony. Lekceważący, a choćby tylko obojętny stosunek do środowiska przyrodniczego okazuje się w skutkach zabójczy. Rzeczywistość dnia codziennego milionów ludzi zmusza do zwracania na przyrodę bacznej uwagi, do poszanowania daru, jaki nam z siebie daje. Od właściwej gospodarki przyrodą i dbania o czystość środowiska zależeć będzie życie przyszłych pokoleń.

Pragnę przytoczyć słowa Ojca Świętego Jana Pawła II „Człowiek końca dwudziestego wieku jest dumny z postępu cywilizacji i bezradny wobec sił natury. Nie może dominować nad przyrodą, lecz musi się nauczyć respektować i współdziałać z jej siłami. Obok problemu konsumizmu budzi niepokój ściśle z nim związana kwestia ekologiczna. Człowiek opanowany pragnieniem posiadania i używania bardziej aniżeli i wzrastania, zużywa w nadmiarze i w sposób nieuporządkowany zasoby Ziemi, narażając przez to własne życie.”

Wiosną, kiedy wokoło zakwitną kwiaty, a dzieci coraz częściej wyruszają z rodzicami lub nauczycielką na spacery lub wycieczki jest okazja, żeby wprowadzić je w świat roślin, w życie przyrody.

Sprzyjających temu sytuacji będzie na pewno niemało. Zwrócenie uwagi dzieci na rośliny i zwierzęta szczególnie chronione, z którymi mogą się one zetknąć w swoim otoczeniu jest zadaniem pilnym, o dużym znaczeniu wychowawczym. Najlepiej pokazać je dzieciom w warunkach naturalnych. Ale poznanie utrwali kolorowa ilustracja, wycinanka, malowanka i rysunek, a także opowiadanie, wierszyk i piosenka. Dzieci biorące udział w takich zajęciach, zainteresowane sprawami przyrody na pewno uważać będą teraz i w przyszłości, aby niczego bezmyślnie i niepotrzebnie nie zniszczyć, a tym samym nie pozwolą na to innym. Rozumieją, że nas wszystkich dotyczy obowiązek ochrony przyrody, która nas nie tylko uczy, ale jest też podstawą wyżywienia.

O tym, że świat przyrody ze swym niezwykłym bogactwem kształtów, barw, zmiennością zjawisk pociąga dziecko i ma na nie wszechstronny wpływ nie trzeba nikogo przekonywać. Zostało to udowodnione przez wielu wybitnych pedagogów.

Obserwacja przyrody ma wpływ na sferę umysłową dziecka rozwijając spostrzeżenia, wrażenia. Dziecko obserwując zestawia, odnajduje podobieństwa i różnice, stara się dojść przyczyn zaistniałego zjawiska, wyciąga wnioski uogólnia, opanowuje stopniowo logiczne myślenie. Przyroda ma również wpływ na rozwój emocjonalny, społeczno - moralny oraz inspiruje dziecko do dalszej działalności.

opracowała mgr Zdzisława Kowalczyk

Literatura:

1. Radwiłowicz M., Morawska Z. : Metodyka nauczania początkowego. Warszawa 1986, WSiP .
2. Dudzińska I. , Cybulska- Piskorek :Metodyka wychowania w przedszkolu. Warszawa 1976, WSiP
3. Kwiatkowska M. ,Kopińska Z. :Pedagogika przedszkolna. Warszawa 1987, WSiP .
4. Kurzydem E. : Dbajmy o nasz świat. artykuł Życie szkoły. 4/05.
5. Królikowska M. :Przyjaciel przyrody . artykuł Życie szkoły. 4/05.
6. Parczewska T. :Poznanie środowiska społeczno- przyrodniczego. artykuł Życie szkoły. 4/07.
7. Dziurzyńska T. :Bliskie spacery i dalsze wędrówki. artykuł Wychowanie w przedszkolu. 7/08
8. Albam J. Babalska E.: Ostoja dla zwierząt i roślin. artykuł Wychowanie w przedszkolu. 1/08.
9. Scendo H.: O czym marzy las. artykuł Wychowanie w przedszkolu. 3/08.
10. Prus-Wiśniewska H.: Idźmy leśną ścieżką. artykuł Wychowanie w przedszkolu. 7/07.