Zanim zdecydujemy się na realizację konkretnego program profilaktycznego w danej klasie, musimy pamiętać o tym, że treści działań czy programów profilaktycznych powinny być dostosowane do wieku ucznia. Dlatego też poniżej zamieściłyśmy krótką charakterystykę wieku rozwojowego dzieci uczęszczających do szkół podstawowych i gimnazjum. Przedstawimy również treści jakie powinny być kierowane do uczniów w podejmowanych działaniach profilaktycznych.

Zakres i treści oddziaływań profilaktycznych wobec poszczególnych grup wiekowych

Dzieci w młodszym wieku szkolnym:

Wiek 7-10 lat to wiek, w którym oczekujemy od dziecka zdobycia podstaw wiedzy, mającej zasadnicze znaczenie do jego przystosowania się do późniejszego życia. Rozwija się ono bardzo szybko i poznaje wiele umiejętności. Interesuje go szczególnie samodzielne wytwarzanie. Jeżeli spotka się z pochwałą i zachętą otoczenia, wówczas wzrasta jego motywacja do dalszego działania i poczucie własnej wartości. Jeśli otoczenie zlekceważy jego wysiłki, wówczas jego zdolności nie rozwiną się, a ono samo może wzrastać w poczuciu niższości i zagrożenia.

Dzieci zmieniają swoje środowisko i autorytet rodzica ustępuje miejsca nauczycielowi i rówieśnikom. Często rodzice i nauczyciele oczekują, aby dzieci dobrze się uczyły, a oceny szkolne stają się jedynym miernikiem wartości dziecka. Niepowodzenia szkolne mogą stać się w przyszłości faktycznymi niepowodzeniami ludzi dorosłych, gdyż pozycja dziecka w klasie często przenoszona jest na inne grupy nieformalne i formalne oraz wpływa na zachowanie i przeżywanie siebie przez dziecko. I tak Jaś zostaje „prowodyrem, fajtłapą, prymusem, leniem, kozłem ofiarnym, zdolnym”. Dlatego bardzo ważne jest, aby nauczyciele w tym wieku potrafili dostrzec u Jasia jego pozytywne strony i uświadamiali mu je, żeby mógł nabrać pewności siebie i podnosił swoją samoocenę.

Oczekiwania dorosłych i rówieśników w stosunku do dziecka są często sprzeczne ze sobą i z potrzebami dziecka. Wprowadza to niepokój u dzieci i tworzenie się ich własnych zasad postępowania. Szczególnie wrażliwe stają się na punkcie sprawiedliwości, równości, koleżeństwa i uczciwości. Dziecko myśli jednak o sobie tak, jak myśli o nim jego otoczenie. Pierwsze jego samooceny dotyczą tylko wyglądu zewnętrznego. Dopiero później obraz zaczyna się poszerzać o cechy charakteru i cechy psychiczne. Profilaktyka na tym poziomie wiekowym powinna być nastawiona głównie na prace nad mocnymi stronami dziecka.

Uczniowie klas IV-VI:

W tej fazie rozwoju nasilają się wpływy rówieśnicze. Młodzież zaczyna eksperymentować z alkoholem i papierosami, coraz częściej sięga również po środki odurzające. Uczniowie w związku z tym potrzebują nowych informacji, umiejętności przeciwstawiania się presji rówieśników oraz możliwości doświadczenia własnej siły i budowania poczucia własnej wartości. Sprzyjają temu wspólne działania klasowe oraz budowanie zdrowych więzi rodzinnych.

Profilaktyka na tym poziomie wiekowym w stosunku do młodszego wieku szkolnego wieku szkolnego powinna by poszerzona o następujące treści ogólne:

• rozwijanie osobistej odpowiedzialności za swoje zachowanie;
• rozwijanie zdrowego stylu życia;
• kształtowanie zdrowych relacji w szkole i w rodzinie;
• budowanie zdrowego poczucia własnej wartości i rozwoju osobistego;

oraz o treści specyficzne takie jak:

• zdobywanie wiedzy na temat tego, jaki wpływ na rozwój i zdrowie człowieka ma zażywanie środków psychoaktywnych, oraz inne zachowania ryzykowne;
• poznanie co to jest uzależnienie, jaki ma wpływ na życie jednostki jej rodziny oraz społeczeństwa;
• poznanie zasad moralnych i prawnych dotyczących używania substancji psychoaktywnych;
• nauczenie radzenia sobie z presją rówieśniczą;
• rozwiniecie umiejętności gospodarowania wolnym czasem.

Uczniowie gimnazjum:

W tym okresie młodzież intensywnie biologicznie dojrzewa. Zmieniają się relacje w szkole i w domu. Młodzi ludzie oddalają się od swoich rodziców podważając ich autorytet, jednocześnie bezkrytycznie akceptują autorytet rówieśników. Pojawia się też silny lęk przed brakiem akceptacji odrzuceniem. Młodzież dążąca do samodzielności narażona jest na liczne niebezpieczeństwa. W związku z tym pojawiają się liczne zachowania ryzykowne, buntownicze i dysfunkcyjne. Głównym celem działań profilaktycznych w tej grupie wiekowej jest rozwijanie postaw dotyczących podejmowania odpowiedzialności za siebie i umiejętności pomagania innym. Profilaktyka na tym poziomie wiekowym w stosunku do poprzednich okresów poszerzona jest o następujące treści ogólne:

• budowanie postawy odpowiedzialności za siebie, za swoje uczucia i wynikające z nich zachowania,
• tworzenie zdrowego środowiska zarówno w szkole jak i w domu czy poza domem,
• rozwijanie poczucia własnej wartości, akceptacja własnego dojrzewania,
• budowanie zaufania do siebie i umiejętności dokonywania dobrych wyborów,
• poszerzenie wiedzy o zachowania ryzykowne ( sięganie po środki odurzające, wchodzenie w grupy nieformalne czy przestępcze),
• poznanie mechanizmów uzależnienia się,
• uzyskanie wiedzy na temat lokalnych systemów pomocowych dla osób z zachowaniami ryzykownymi,
• rozwijanie umiejętności radzenia sobie z trudnościami osobistymi, szukanie pomocy i wsparcia, jak też pomaganie innym,
• rozwijanie umiejętności radzenia sobie z presją grupy.

Organizując działania zapobiegawcze warto również wiedzieć o pewnych mitach, które funkcjonują w środowiskach zajmujących się profilaktyką.

1. „ Lepiej robić cokolwiek niż nic” . Mit ten mówi, że jakiekolwiek działania profilaktyczne odnoszą pozytywne skutki, niezrobienie niczego prowadzi do skutków ujemnych. Tymczasem może być na odwrót - podejmowanie nieprzemyślanych działań zapobiegawczych może spowodować wzrost zachowań patologicznych.
2. „ Najważniejsze aby dzieci miały jakieś zajęcie”. Wielu ludzi sądzi, że przyczyną złych zachowań dzieci jest zbyt duża ilość wolnego czasu jaki mają dzieci; uważają oni, że wystarczy zagospodarować ten czas, a problemy znikną same. Jednak należy pamiętać o tym, że samo zagospodarowanie czasu wolnego, np. zajęciami sportowymi bez innych oddziaływań profilaktycznych nie przyniesie oczekiwanych skutków.
3. „Im wcześniej tym lepiej”. Mit ten sugeruje, że im wcześniej zaczniemy działania profilaktyczne tym większe korzyści one przyniosą. Skutkiem tego są pomysły zastępowania, czy ograniczania oddziaływań wychowawczych działaniami profilaktycznymi Pamiętajmy jednak, że profilaktyka może uzupełniać wychowanie, ale nie może go zastąpić.

W tym miejscu przejdziemy do omówienia metod pracy jakie powinny być stosowane podczas prowadzenia zajęć profilaktycznych. Te specyficzne lekcje powinny być prowadzone metodami aktywnymi, ponieważ dzieci zarówno te w młodszym wieku szkolnym jak i starsze nie zawsze potrafią mówić o swoich uczuciach. Wykorzystujemy, więc inne sposoby wyrażania emocji takie jak: zabawa, malowanie, rysowanie, lepienie z plasteliny, śpiewanie piosenek, scenki teatralne.

Prowadząc zajęcia metodami aktywnymi nie oceniamy dzieci, gdyż:

• ocena blokuje otwartość dzieci, a ta jest jedną z najważniejszych wartości tych zajęć,
• trudno właściwie jest ocenić coś tak subiektywnego jak czyjeś emocje czy poglądy, ponieważ tak naprawdę nie ma tu „dobrych” ani „złych” odpowiedzi.

Większość spotkań proponuje się w kręgu uczuć, czyli wspólnego siedzenia jak przy ognisku. Ten sposób daje więcej ciepła i umożliwia uczenie się przez doświadczenie.

Rysunki analizujemy pod względem treści i barwy. Nie zmuszamy dzieci do rysowania jedynie zachęcamy te, które się obawiają, że nie umieją rysować. Rysunki na tych zajęciach będą odbiegać od rysunków na zajęciach plastyki. Będą bardziej schematyczne, ale one służą innym celom i należy zajmować się ich treścią a nie zwracać uwagi na formę.

Psychodramy polegają na odgrywaniu scenek na dany temat. Stosujemy je gdy chcemy, aby dziecko poznało uczucia innych ludzi, przekonało się, że można reagować na wiele różnych sposobów, nauczyć się postaw, które ułatwią rozwiązanie zaistniałej sytuacji. Bardzo ważne jest przygotowanie takich scenek. Dzieci same powinny ułożyć scenariusz, dobrać role i je przećwiczyć. Należy pozwolić im na swobodę reakcji podczas gry, a następnie przedyskutować interesujące fragmenty. Możemy pomagać dzieciom w realizacji ich pomysłów.

Bardzo ważną umiejętnością jest prowadzenie dyskusji klasowej. Dzieci chętnie dyskutują między sobą o tym, co jest dla nich ważne i co odnosi się do ich doświadczeń. Muszą nauczyć się wzajemnego słuchania. Szanujemy poglądy każdego ucznia, zachęcając go do tworzenia własnych opinii. Jeżeli któraś z wypowiedzi nie podoba nam się, nie krytykujemy jej lecz poddajemy pod dyskusję, aby osoba, która ten pogląd wyraziła nie poczuła się urażona i nie zamknęła się w sobie.

Uzupełnianie zdań ma na celu uzewnętrznienie reakcji, pomoc w samodzielnej wypowiedzi i porozumieniu się uczniów. Stosujemy ją zarówno jako wprowadzenie do zajęć jak i ich zakończenie. Tego typu pytania mogą dać odpowiedź dotyczącą problemów nie tylko szkolnych, ale także rodzinnych.

W klasach czyta się też krótkie opowiadania dotyczące sytuacji życiowych, po wysłuchaniu których dzieci opowiadają o przeżyciach bohaterów i swoich oraz o konsekwencjach różnych zachowań. Szczególnie należy tą metodę stosować przy tematach trudnych i budzących zawstydzenie. Praca w małych grupach pozwala uczniom mającym problemy z wypowiadaniem się na forum klasy, aktywnie uczestniczyć w zajęciach.

PRZEGLĄD PROGRAMÓW PROFILAKTYCZNYCH DO REALIZACJI
W SZKOLE PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM

MAGICZNE KRYSZTAŁY

Grupa docelowa:

Program przeznaczony jest dla uczniów w wieku 6–12 lat.

Główny cel:

Program zakłada realizacje celów odnoszących się do uczniów oraz odnoszących się do rodzin.

Cele odnoszące się do uczniów:

• przeciwdziałanie naśladowaniu zachowań agresywnych, proponowanych przez TV i gry komputerowe;
• diagnoza form spędzania czasu wolnego przez uczniów w kontekście ich pragnień i potrzeb;
• wzrost motywacji i kreatywności w zakresie sposobów spędzania czasu wolnego;
• poznawanie i ćwiczenie form wyrażania własnych myśli, odczuć, itp.;
• integracja klasy i nauka współpracy;

Cele odnoszące się do rodzin:

• stworzenie dogodnych warunków do pogłębienia więzi w rodzinach uczniów;
• nawiązanie lub rozwój współpracy z rodzinami innych uczniów;
• zachęta do kultywowania, odnowienia lub tworzenia tradycji rodzinnych.

Charakterystyka programu:

Program wczesnej profilaktyki został opracowany przez Magdalenę Maciążek i Wiolettę Wiśniewską na podstawie bajki profilaktycznej Agnieszki Grzelak. Podstawowa wersja programu została przygotowana dla klas I-IV szkoły podstawowej. Dzięki dodatkowym propozycjom zadań opracowanym przez realizatorów program został dostosowany do możliwości przedszkolaków i dzieci, które jeszcze nie umieją pisać, a także dla dzieci z klas V-VI, a nawet z gimnazjum. Program uwrażliwia dzieci oraz osoby zajmujące się wychowaniem (nauczycieli, rodziców, opiekunów, wychowawców) na zagrożenia, jakie mogą nieść ze sobą media (telewizja, gry komputerowe) związane zwłaszcza z wzorcami przemocy oraz nabywaniem nawyku korzystania z biernych, pozbawionych interakcji międzyludzkich, form rozrywki. Dzięki poznanym treściom osoby uczestniczące w programie (zarówno dzieci, jak i dorośli) mogą dokonywać bardziej świadomych decyzji i wyborów dotyczących korzystania z TV i gier komputerowych. Zajęcia prowadzone są metodami aktywnymi, dzięki którym są bardziej interesujące, a uczestnicy mogą korzystać z własnych doświadczeń i przemyśleń. Bogactwo aktywnych metod umożliwia wykorzystanie programu jako formy zajęć integracyjnych dla klas I – IV szkoły podstawowej.

Podstawowy program może być realizowany w dwóch wersjach:

• wersja dłuższa (pięć dwugodzinnych spotkań w cotygodniowych odstępach), może być
  realizowana w trakcie lekcji, podczas zielonej szkoły czy innej wycieczki, a także w ramach dni
  wolnych czy godzin przeznaczonych na programy profilaktyczne,
• wersja krótsza (jedno kilkugodzinne spotkanie).

W obu wersjach programu ważną rolę odgrywa przeprowadzenie od dwóch do czterech spotkań z rodzicami, co jest konieczne ze względu na realizację celów, jak również stanowi propozycję ciekawej "wywiadówki" prowadzonej metodami aktywnymi połączonej z psychoedukacją rodziców.

Metody pracy wykorzystywane podczas zajęć z dziećmi, to: wspólna lektura bajki „Magiczne Kryształy”, praca z dziećmi na bazie tekstu, drama, burza mózgów, praca w grupach, gra dydaktyczna.

CUKIERKI

Grupa docelowa:

Program przeznaczony dla klas I-III szkół podstawowych oraz starszych grup przedszkolnych.

Główny cel:

Głównym celem programu jest wyposażenie dzieci w umiejętności rozpoznania niebezpieczeństwa
i odpowiedniego reagowania w sytuacjach zagrożenia, uczenie dystansu do osób nieznajomych, które
mogą zagrażać zdrowiu i bezpieczeństwu.

Cele szczegółowe:

• dostarczenie uczniom podstawowej wiedzy na temat środków uzależniających i zagrożeń z nimi związanych,
• kształtowanie troski o własne bezpieczeństwo w relacjach z innymi,
• kształtowanie postawy dystansu w relacjach z osobami nieznajomymi,
• nauka współpracy jako formy zapobiegającej zachowaniom agresywnym,
• wzmacnianie pozytywnego obrazu własnej osoby,
• rozwijanie samodzielnego i twórczego myślenia,
• rozwijanie u uczniów postawy szacunku i zaufania w stosunku do szkolnego personelu pedagogicznego i technicznego jako osób mogących udzielić wsparcia w problemach wydarzających się na terenie szkoły,

Charakterystyka programu:

Program profilaktyczny „Cukierki”, oparty jest na bajce profilaktycznej Agnieszki Grzelak. Adresowany do dzieci z klas I-III szkół podstawowych oraz ze starszych grup przedszkolnych. Prezentowany program jest rezultatem poszukiwań skutecznych metod dotarcia z wiedzą z zakresuedukacji zdrowotnej do grupy dzieci najmłodszych objętych obowiązkiem edukacji szkolnej. Obecna wersja została dopracowana w wyniku wielu realizacji programu i wielu szkoleń dla nauczycieli.

Program ma charakter propozycji, która może być modyfikowana i udoskonalana w zależności od potrzeb uczniów oraz warunków szkolnych. Program dla uczniów może być realizowany w dwóch wersjach:

• Wersja krótka - program moŜe być poprowadzony w dowolnym czasie i w wersji minimalnej obejmuje jeden dzień zajęć szkolnych z dziećmi (ok. 4 - 5 lekcji).
• Wersja rozszerzona autorska - program składa się z 8 spotkań z uczniami trwających dwie godziny lekcyjne w cyklu cotygodniowym. Może być realizowany w trakcie lekcji, podczas zielonej szkoły czy innej wycieczki, w ramach dni wolnych czy programów profilaktycznych.

W obu wersjach podczas zajęć wykorzystuje się metody aktywizujące: wspólna lektura bajki „Cukierki” i praca z dziećmi na bazie tekstu, drama, burza mózgów, praca w grupach, gra dydaktyczna. Przewidziane są także dwa spotkania z rodzicami: pierwsze – informacyjne przed rozpoczęciem zajęć,
drugie - po zakończeniu programu będące prezentacją prac, które dzieci stworzyły w trakcie realizacji
programu.

NIE PAL PRZY MNIE, PROSZĘ

Grupa docelowa:

Program przeznaczony jest dla uczniów z klas I-III szkoły podstawowej.

Główny cel:

Głównym celem programu jest zachęcanie do abstynencji tytoniowej oraz wykształcenie u dzieci
świadomej umiejętności skutecznego radzenia sobie w sytuacjach, w których inne osoby palą przy nich papierosy.

Cele szczegółowe:

• Uporządkowanie i poszerzenie informacji na temat zdrowia.
• Wykształcenie postawy odpowiedzialności za własne zdrowie.
• Uświadomienie, że palenie jest szkodliwe dla zdrowia.
• Uwrażliwienie na szkodliwość dymu papierosowego. Omówienie problemu biernego palenia.
• Wykształcenie u dzieci umiejętności asertywnego reagowania wobec osób, które przy nich palą papierosy.

Charakterystyka programu:

Program składa się z jednego spotkania warsztatowego dla rodziców oraz pięciu spotkań warsztatowych dla dzieci (dwóch dwugodzinnych i trzech jednogodzinnych).
Warsztat dla rodziców odbywa się przed rozpoczęciem zajęć z dziećmi. Po prezentacji programu omawia się trzy tematy: przyczyny podejmowania prób palenia tytoniu przez dzieci i młodzież, fazy uzależnienia od tytoniu oraz skutki biernego palenia.

Warsztaty dla dzieci obejmują następujące tematy:

• Co to jest zdrowie;
• Od czego zależy nasze zdrowie;
• Co i dlaczego szkodzi zdrowiu;
• Co robić, gdy moje zdrowie jest zagrożone;
• Nie pal przy mnie, proszę.

PROGRAM DOMOWYCH DETEKTYWÓW

Grupa docelowa:

Program profilaktyki alkoholowej dla uczniów z klas IV i V szkoły podstawowej i ich rodziców.

Główny cel:

Celem programu jest opóźnianie wieku inicjacji alkoholowej oraz zmniejszanie spożycia alkoholu u tych nastolatków, którzy mieli już kontakt z alkoholem.

Cele szczegółowe:

Celem pośrednim jest ułatwianie współpracy między wychowawcami a rodzicami dla podejmowania skuteczniejszej ochrony dzieci przed różnymi zagrożeniami.

Charakterystyka programu:

Program jest adaptacja amerykańskiego programu profilaktyki alkoholowej. W programie porusza się następujące tematy:

• prawdy i mity na temat alkoholu;
• wpływ środków masowego przekazu na temat przekonań dotyczących alkoholu;
• rodzaje presji rówieśniczej i sposoby radzenia sobie z naciskami;
• powody, dla których młodzi ludzie sięgają po alkohol oraz konsekwencje picia w młodym wieku.

Program jest realizowany w szkole pod kierunkiem nauczyciela oraz w domu wraz z rodzicami.

Główne elementy programu:

• spotkanie informacyjne dla rodziców;
• wybór i szkolenie liderów młodzieżowych;
• osiem godzin lekcyjnych zajęć prowadzonych w klasie;
• praca drużyn domowych detektywów (rodziców wraz z dziećmi) równolegle z zajęciami w klasie przez 4 pierwsze tygodnie trwania programu.
• "Wieczór Jasia i Małgosi" - popołudniowe spotkanie na zakończenie programu z udziałem dzieci, rodziców i zaproszonych gości.

TAK CZY NIE

Grupa docelowa:

Przeznaczony jest dla młodzieŜy z klas I - II gimnazjum oraz szkół ponadgimnazjalnych.

Główny cel:

• dostarczenie wiedzy na temat uzależnień, wpływu alkoholu i narkotyków na życie w rodzinie, a szczególnie na dzieci;
• kształtowanie postaw sprzyjających podejmowaniu racjonalnych decyzji związanych z używaniem środków odurzających;
• wyuczenie się praktycznych umiejętności chronienia siebie, w tym niekonfliktowego odmawiania.

Charakterystyka programu:

Program edukacyjno-treningowy autorstwa Witolda Skrzypczyka. Zajęcia z młodzieżą stanowią 6-godzinny cykl. Mogą być realizowane w czasie sześciu spotkań po 1 godzinie, w czasie trzech spotkań po 2 godziny lub dwóch po 3 godziny. Program przewiduje też dwugodzinne spotkanie z rodzicami.

DEBATA

Grupa docelowa:

Program profilaktyki alkoholowej dla klas VI i gimnazjum.

Główny cel:

Jego celem jest zmiana pozytywnych oczekiwań dzieci i młodzieży związanych z piciem alkoholu i używaniem narkotyków, a także rozbijanie błędnych przekonań normatywnych i mitów dotyczących odurzania się.

Charakterystyka programu:

Program profilaktyczny autorstwa dr Krzysztofa Wojcieszka. Program ma formę intensywnej kierowanej dyskusji, w trakcie której prowadzi się bilans korzyści i strat związanych z używaniem alkoholu i narkotyków. Wstępem do właściwej debaty jest krótka ankieta, której wyniki wykorzystywane są w ostatniej części zajęć. Porusza także problem wpływu mediów i reklamy na decyzje młodych ludzi.

Zajęcia mogą być realizowane podczas trzech odrębnych godzinnych spotkań lub w trakcie jednego godzinnego spotkania (co jest korzystniejsze). Kończy je ankieta ewakuacyjna.

TRZECI ELEMENTARZ, CZYLI PROGRAM SIEDMIU KROKÓW

Grupa docelowa:

Program adresowany jest do uczniów w wieku 12-17 lat (od VI klasy szkoły podstawowej do II klasy szkół ponadgimnazjalnych).

Główny cel:

Celem programu jest dostarczenie wiedzy o środkach psychoaktywnych, niebezpieczeństwach związanych z ich używaniem i możliwości unikania tych zagrożeń.

Cele szczegółowe:

Wytrenowanie kilku ważnych umiejętności życiowych: umiejętności odmawiania, satysfakcjonującej zabawy bez sięgania po środki uzależniające, konstruktywnych zachowań w kontaktach z ludźmi.

Charakterystyka programu:

Program profilaktyki uzależnień, z elementami treningu umiejętności życiowych. Opracowany w Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Jest to uzupełniona i poprawiona wersja znanego programu "Drugi Elementarz”. W skład programu wchodzi cykl 8 zajęć dla młodzieży i 3 spotkania warsztatowe dla rodziców. Pierwsze spotkanie dla młodzieży pt. "Start" wypełnia projekcja jednego z dwóch filmów, "Ucieczka w niewolę" lub "Alkohol kradnie wolność". Kolejne zajęcia warsztatowe poświęcone są omawianiu siedmiu kroków:

• Krok pierwszy "Poszukiwanie szczęścia",
• Krok drugi "Chemiczna pułapka",
• Krok trzeci "Używanie i nadużywanie"
• Krok czwarty "Uzależnienie jest śmiertelną chorobą",
• Krok piąty "Alkohol i nasze uczucia",
• Krok szósty "Sztuka odmawiania",
• Krok siódmy "Zdrowe i dobre życie".

Podczas realizacji programu wykorzystywane są bogate materiały pomocnicze - oprócz podręcznika zawierającego scenariusze poszczególnych zajęć, także liczne publikacje książkowe, komiksy, ankiety, ulotki, kaseta magnetofonowa i kaseta wideo.

DZIĘKUJĘ – NIE

Grupa docelowa:

Program przeznaczony dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum oraz szkół ponadpodstawowych.

Główny cel:

Celem programu jest opóźnienie rozpoczęcia używania alkoholu i narkotyków, a wobec uczniów eksperymentujących – zatrzymanie lub ograniczenie używania substancji psychoaktywnych.

Charakterystyka programu:

Program rozwijania umiejętności życiowych i profilaktyki uzależnień. Program edukacyjny „Dziękuję, nie”, opracowany został przez wielodyscyplinarny zespół naukowców i praktyków,
przeznaczony jest dla młodzieży szkolnej powyżej 10 roku życia. Realizowany jest od 1992 roku w wielu szkołach w całym kraju, a jego skuteczność zweryfikowała praktyka i potwierdziły badania przeprowadzone w grupie ponad 4000 uczniów. Program może być bardzo przydatny w realizacji ścieżki edukacyjnej „edukacja prozdrowotna” w zreformowanej szkole podstawowej i gimnazjum oraz w szkołach ponadgimnazjalnych.

JAK ŻYĆ Z LUDŹMI

Grupa docelowa:

Program jest adresowany do uczniów gimnazjum.

Główny cel:

Głównym celem programu jest rozwinięcie najważniejszych umiejętności interpersonalnych:

• komunikowania się z ludźmi;
• podejmowania decyzji;
• chronienia siebie w sytuacji nacisku grupowego;
• radzenia sobie ze stresem;
• budowania właściwego wizerunku własnej osoby;
• otwartości.

Charakterystyka programu:

Australijski program profilaktyczny w polskim opracowaniu Alicji Kobiałki jest programem nastawionym na rozwijanie umiejętności społecznych, zawiera też elementy profilaktyki uzależnień. Ponadto program dostarcza informacji na temat środków uzależniających.

Program wydano w formie książki składającej się z trzech części.

• Pierwsza część, teoretyczna, omawia najważniejsze zasady pracy z grupą, cechy dobrego prowadzącego, niezbędne elementy zajęć z młodzieżą;
• Druga - podaje propozycje konkretnych zajęć warsztatowych oraz bogaty zestaw ćwiczeń i technik;
• Trzecią stanowią materiały pomocnicze: ankiety, kwestionariusze, rysunki, tabele.

SPÓJRZ INACZEJ

Grupa docelowa:

Przeznaczony jest dla szkół podstawowych i gimnazjum. Opracowano go w trzech wersjach dostosowanych do poziomu rozwoju adresatów.

• dla klas I-III szkoły podstawowej,
• dla klas IV-VI szkoły podstawowej,
• dla klas I-III gimnazjum.

Główny cel:

Wspieranie rozwoju osobowości ucznia i jego zdolności przystosowania się społecznego.

Charakterystyka programu:

Program wychowawczo-profilaktyczny autorstwa: Andrzeja Kołodziejczyka, Ewy Czemierowskiej i Tomasza Kołodziejczyka. Kładzie głównie nacisk na rozwój osobowości ucznia oraz jego zdolności przystosowania się społecznego poprzez trenowanie ważnych umiejętności życiowych. Program jest realizowany w klasach podczas około 25 spotkań odbywających się raz w tygodniu. Scenariusze zajęć opracowane są dla każdej klasy i zawarte w 3 podręcznikach. Podręcznik zawiera także informacje i wskazówki metodyczne dla prowadzącego zajęcia. Program obejmuje na wszystkich poziomach wieku następujące bloki tematyczne: Treści programowe ujęte są w 4 bloki tematyczne:

1. Postrzeganie siebie i rozumienie swoich uczuć;
2. Nasze uczucia;
3. Uczestnictwo w grupie;
4. Dbanie o zdrowie.

SPOTKANIA

Grupa docelowa:

Adresatami programu są dzieci i młodzież ze szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.

Główny cel:

Głównym celem programu jest umożliwienie młodzieży czynnego kształtowania własnych poglądów, opinii i postaw wobec uzależnień, przestępczości i innych zagrożeń społecznych, rozwijanie umiejętności dokonywania życiowych wyborów i ponoszenia za nie odpowiedzialności a także radzenia sobie z trudnościami wieku młodzieńczego w oparciu o uczciwą, rzetelną i niczym nieskrępowaną dyskusję.

Charakterystyka programu:

Pogram profilaktyki uzależnień, przestępczości i innych zagrożeń społecznych. "Spotkania" prowadzone są zawsze przez dwie osoby, specjalnie przeszkolone w programie szkoleniowym "Szkoła Animatorów Profilaktyki". Każde spotkanie trwa od dwóch do trzech godzin lekcyjnych, a grupa uczestników nie przekracza 25-30 osób (zazwyczaj jest to jedna klasa). W prowadzeniu spotkań wykorzystywane są głównie aktywne metody edukacyjne (z zastosowaniem elementów moderacji wizualnej, gier symulacyjnych i zabaw, elementów psychodramy i para-teatru).

Najistotniejszym założeniem tych spotkań jest dokonywanie wyboru tematu spotkania przez dzieci i młodzież. Oznacza to, że przedmiotem dyskusji jest zawsze temat zaproponowany przez uczestników i ustalony w drodze głosowania.

Najczęściej podejmowanymi przez młodzież tematami spotkań są:

• Czy warto brać narkotyki ?
• Narkotyki - styl, moda czy konieczność ?
• Co to znaczy być uzależnionym ?
• Gorsze i lepsze nałogi ?
• Partnerstwo. Przyjaźń, miłość i seks,
• Co nas różni od rodziców,
• Prawo, narkotyki i ja,
• Wolność i niewola,
• Jak budować zaufanie i nie rezygnować ze swoich potrzeb,
• Jak zaprzyjaźnić się z rodzicami,
• Kim być ? Strachy, kompleksy,
• Niezależność i kompromisy w szkole i w domu,
• · itp...

MYŚLĘ - NIE, MÓWIĘ – NIE

Grupa docelowa:

Adresatami programu są gimnazjaliści.

Główny cel:

Głównym celem programu jest rozwinięcie zdolności podejmowania dojrzałych decyzji, poprzez rozwój takich umiejętności jak:

• Budowanie satysfakcjonujących relacji z ludźmi;
• Przyjmowanie postawy asertywnej i stosowanie zachowań asertywnych w sytuacjach trudnych;
• Radzenie sobie z negatywnymi emocjami;
• Odreagowywanie napięć;
• Rozpoznawanie zagrożeń;
• Oddzielanie własnych poglądów, postaw i potrzeb od presji, sugestii i wpływów otoczenia;
• Radzenie sobie z naciskiem grupy i wpływem społecznym;
• Konstruktywne rozwiązywanie problemów;
• Komunikowanie się z ludźmi.

Charakterystyka programu

Program profilaktyczno - psychoedukacyjny rozwijania zdolności podejmowania dojrzałych decyzji gimnazjalistów. Program składa się z trzech bloków tematycznych:

• asertywność;
• emocje;
• wpływ społeczny.

Zajęcia prowadzą nauczyciele przeszkoleni w trakcie zajęć warsztatowych. Szkolenie realizatorów programu trwa 52 godziny. Program wydano w formie czterech podręczników:

• Pierwsza część zawiera opis celów i struktury programu, metody prowadzenia zajęć oraz wytyczne dotyczące kontynuacji poszczególnych bloków.
• Część druga – podaje scenariusz zajęć dotyczących asertywności.
• Część trzecia – scenariusz zajęć na temat emocji i zarządzania sytuacjami trudnymi.
• Część czwarta – scenariusz warsztatów dotyczących wpływu społecznego.
• Dodatkowo program uzupełnia kaseta wideo z filmem będącym podstawą dyskusji podsumowującej zajęcia.

FANTASTYCZNE MOŻLIWOŚCI

Grupa docelowa:

Adresatami programu są uczniowie klas piątych lub szóstych szkół podstawowych oraz ich rodzice.

Główny cel:

Głównym celem programu jest opóźnianie inicjacji alkoholowej oraz zmniejszanie spożycia alkoholu wśród nastolatków, którzy rozpoczęli już picie. Działania są ukierunkowane na kształtowanie i wzmacnianie umiejętności rozpoznawania wpływów społecznych (szczególnie rówieśników) skłaniających do picia alkoholu oraz przeciwstawiania się tym wpływom. Ponadto celem programu jest:

• poszerzanie wiedzy uczniów na temat problemów związanych z alkoholem,
• wspieranie wychowawczych i profilaktycznych działań rodziców,
• rozwijanie oferty atrakcyjnych dla nastolatków i zarazem konstruktywnych form zabawy i spędzania czasu wolnego.

Charakterystyka programu:

Program opóźniania inicjacji alkoholowej oraz zmniejszania spożycia alkoholu wśród nastolatków, którzy rozpoczęli już picie. Program Fantastyczne Możliwości to kontynuacja Programu Domowych Detektywów „Jaś i Małgosia na tropie”.

Główne elementy programu:

1. Wieczór Fantastycznych Możliwości, popołudniowe spotkanie dzieci, ich rodziców oraz zaproszonych gości.
2. Wybór i szkolenie liderów młodzieŜowych.
3. Sześć godzin zajęć edukacyjnych w klasie prowadzonych przez nauczyciela przy udziale liderów.
4. Zajęcia edukacyjne w domach realizowane w oparciu o materiały dla rodziców, które zawierają część informacyjną oraz zadania do wspólnej pracy z dziećmi.
5. Wieczór Dobrej Zabawy, spotkanie kończące program.

Zajęcia pozalekcyjne organizowane równolegle z programem w klasach.
Realizacja programu trwa od 12 do 14 tygodni. Realizatorami programu są wychowawcy klas, którzy ukończyli 8-godzinne szkolenie.
Materiały edukacyjne to pakiet, na który składają się:

• podręcznik dla nauczyciela;
• podręcznik dla lidera;
• cztery zeszyty dla rodziców.

VETO WOBEC PRZEMOCY, ALKOHOLU I NARKOTYKÓW

Grupa docelowa:

Program jest skierowany do młodzieży ostatnich klas szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjum.

Cel główny:

Rozwijanie postaw dotyczących podejmowania odpowiedzialności za siebie samego i umiejętności pomagania innym.

Charakterystyka programu:

Program profilaktyczny Veto wobec przemocy alkoholu i narkotyków został stworzony w latach 2001 – 2002 przez zespół pedagogów i terapeutów związanych ze Świętokrzyskim Centrum Profilaktyki i Edukacji. Program składa się z trzech części które mogą by realizowane niezależnie od siebie.

• Veto wobec przemocy
• Veto wobec alkoholu
• Veto wobec narkotyków

Zdaniem twórców programu największym zagrożeniem występującym wśród młodzieży jest przemoc, używanie narkotyków i alkoholu, dlatego też ten program veto skoncentrowany jest na tych zagrożeniach.

Veto wobec przemocy:

Program realizowany jest podczas cyklu 5 spotkań, w oparciu o scenariusze o następujących tematach:

1. Postrzeganie siebie i rozumienie swoich uczuć;
2. Dostarczenie wiedzy na temat zjawiska przemocy wśród rówieśników;
3. Rozwijanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach;
4. Alternatywne sposoby radzenia sobie z przemocą;
5. Poczucie własnej wartości.

Podczas cyklu zajęć osiągane są następuje cele szczegółowe:

• Budowanie zaufania i bezpieczeństwa w grupie, uczenie rozpoznawania i nazywania uczuć oraz ujawniania ich w róŜnych sytuacjach.
• Rozpoznawanie przyczyn i konsekwencji zachowań agresywnych, dostrzeganie i nabywanie umiejętności opanowywania złości i agresji.
• Dostarczenie wiedzy na temat zjawiska przemocy wśród rówieśników, sposobów zapobiegania przemocy.
• Zdobycie wiedzy na temat wywierania nacisku na innych, nabycie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, wypracowanie umiejętności odmawiania.
• Poznanie alternatywnych sposobów radzenia sobie z przemocą, nabywanie umiejętności rozpoznawania zachowań agresywnych, uległych, asertywnych.
• Poprawa wglądu w siebie, lepszej świadomości, wzrostu akceptacji i szacunku do samego siebie, umiejętności komunikowania się z innymi.

Veto wobec alkoholu jest realizowane w cyklu 6 spotkań w oparciu na następujące tematy:

• Dlaczego ludzie sięgają po alkohol i narkotyki ?
• Dlaczego dzieci i młodzież nie powinni pic alkoholu ?
• Dlaczego warto być wolnym od alkoholu ?
• Dobre zdrowe życie.

Podczas cyklu zajęć realizowane są następujące cele:

• Poznanie powodów dla których ludzie sięgają po alkoholi i używki;
• Obalenie mitów na temat alkoholu;
• Uświadomienie powodów dla których warto być wolnym od alkoholu;
• Kształtowanie postaw prozdrowotnych.

Veto wobec narkotyków

Realizowany jest w cyklu trzech zajęć w oparciu o scenariusze na następujących tematach:

1. Jak radzimy sobie w sytuacjach stresowych ?
2. Spotkać narkotyk jest łatwo.
3. Narkotyki to nielegalny interes. Jak odmawiać ?
4. Podczas zajęć osiągane są następujące cele:
5. Uświadomienie istnienia codziennych sytuacji problemowych.
6. Poznanie różnych sposobów radzenia sobie z problemami.
7. Zapoznanie z mechanizmami uzależnienia
8. Uświadomienie skutków uzależnienia się od narkotyków.

Strony internetowe, które mogą być pomocne w organizowania działań profilaktycznych:

http://www.cmppp.edu.pl/programy/przeglad

http://www.profilaktyka.com

http://www.parpa.pl/

Bibliografia:

• Red. Gąsior K. Veto wobec przemocy, alkoholu i narkotyków, Kielce 2006.
• Zespół w składzie: Arendarska A. ; Czapczyńska A.; Kalenik-Moch D.; Mellibruda J. ; Pacewicz
• Wierzejska E. Drugi Elementarz, czyli Program siedmiu Kroków, Warszawa 2000.
• Kołodziejczyk A.; Czemierowska E.; Kołodziejczyk T.; Spójrz inaczej, Starachowice 2006.

Przygotowały:
mgr Anna Mietelska
mgr Teresa Siwek